အိႏၵိယႏုိင္ငံ ဗုဒၶ၀ါဒ ကြယ္ေပ်ာက္ျခင္း ...

ဗုဒၶ၀ါဒဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံမွာ ေအဒီ (၇) ရာစုက စတင္ၿပီး အရွိန္အ၀ါ က်ဆင္းလာခဲ့ေၾကာင္း စာေပမွတ္တမ္း အခ်ဳိ႕အရ သိရွိၾကရတယ္။ ဒီအခ်က္ ကို တ႐ုတ္ ခရီးသည္ ရဟန္းေတာ္ေတြရဲ႕ မွတ္တမ္းေတြကုိ ကုိးကားၿပီး ခန္႔မွန္းၾကတာျဖစ္တယ္။ အဲဒီ တ႐ုတ္ ရဟန္းေတာ္ ေတြကေတာ့ ရဟန္းေတာ္ ဖဟီယန္ (ေအဒီ ၃၉၉-၄၁၄)၊ ရဟန္းေတာ္ ေဆာင္ယြန္ (ေအဒီ ၅၁ဂ)၊ ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ (ေအ ဒီ ၆၂၉ - ၄၅)၊ နဲ႔ ရဟန္းေတာ္ အိခ်င္း (ေအဒီ ၆၇၁-၉၅) တုိ႔ျဖစ္ပါတယ္။
ေအဒီ (၅) ရာစု အတြင္း အိႏၵိယႏုိင္ငံ ကုိ ဘုရားဖူးေရာက္ရွိခဲ့တဲ့ တ႐ုတ္ ရဟန္းေတာ္ ဖဟီယန္ ဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံရဲ႕ ေဒသမ်ား စြာမွာ ဗုဒၶ၀ါဒ ထြန္းကားဆဲျဖစ္ေၾကာင္း ေတြ႕ျမင္ခဲ့တယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း ကာညကုခ်္၊ ကပိလ၀တ္၊ ရာမဂါမ၊ ေ၀သာလီနဲ႔ ဂါယာ မွာ ေတြ႕ျမင္ခဲ့ရတဲ့ ဗုဒၶသာသနာ အေျခေနနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဖဟီယန္ဟာ ၀မ္းနည္းပက္လက္ ျဖစ္ခဲ့ရပါတယ္။ ကာညကုခ်္မွာ ေထရ၀ါဒ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း ႏွစ္ေက်ာင္းမွ်သာ ေတြ႕ခဲ့ရတယ္။ ကပိလ၀တ္ၿမိဳ႕ေတာ္ႀကီးကေတာ့ အုပ္ခ်ဳပ္သူဘုရင္မရွိ၊ ျပည္သူ ျပည္သားေတြ ဆိတ္သုဥ္းလုနီးပါးျဖစ္ေနၿပီး သံဃာအနည္းငယ္၊ အိမ္ေလးငါးဆယ္ လုံးနဲ႔ ေတာ႐ုိင္းႀကီး ပမာ ျဖစ္ေနတာကုိ သူေတြ႕ျမင္ခဲ့ရေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ထားတယ္။ ရာမဂါမ မွာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း တစ္ေက်ာင္း၊ ေ၀သာလီမွာ လည္း ဘုန္းႀကီး ေက်ာင္း တစ္ေက်ာင္းမွ်သာ က်န္ေတာ့ၿပီး သာ၀တၳိၿမိဳ႕ႀကီးကေတာ့ ပ်က္စီးတိမ္ေကာ ေနခဲ့ၿပီ လုိ႔ ဆုိထားတယ္။
ေအဒီ (၆) ရာစု အေစာပုိင္းမွာ အိႏၵိယႏုိင္ငံကုိ ေရာက္ရွိခဲ့တဲ့ တ႐ုတ္ရဟန္းေတာ္ ေဆာင္ယြန္နဲ႔ ေတာက္ရွန္ တုိ႔ဟာ ကာညကု ခ်္မွာ ဗုဒၶ၀ါဒ ဘုရားေက်ာင္းမ်ားစြာေတြ႕ခဲ့ရတယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ အဲဒီ ဘုရားေက်ာင္းေတြမွာ ရဟန္းေတာ္၊ ရဟန္းမ တစ္ပါးတစ္ေလ မွ မေတြ႕ရဘူးလုိ႔ မွတ္တမ္း တင္ထားပါတယ္။ ကာညကုခ်္ ဟာ ဟရ္ရွ မင္းဆက္မ်ား လက္ထက္မွာ အႀကီးအက်ယ္ ဖြံ႕ၿဖိဳးထြန္း ကားခဲ့တဲ့ ဗုဒၶ၀ါဒ ဗဟုိဌာနျဖစ္ခဲ့ေပမဲ့ အဲဒီ ေခတ္ကာလ ကတည္းက ျဗာဟၼဏ၀ါဒီမ်ားစြာနဲ႔ နတ္ကုိးကြယ္သူမ်ား စြာလည္း အတူယွဥ္တြဲ ေနထုိင္ခဲ့ၾကတာျဖစ္တယ္။ အဲဒီ မွာ ဘုန္ေတာ္ႀကီးေက်ာင္းေတြရွိေနေပမဲ့ ဘုရားေက်ာင္း၊ ေစတီအေရအတြက္ ဟာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းအေရအတြက္ထက္ သာလြန္မ်ားျပားေနတယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။
ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ေရာက္ရွိခဲ့ခ်ိန္ ေ၀သာလီမွာ ဗုဒၶသာသနာ တိမ္ေကာေပ်ာက္ကြယ္ သြားၿပီလုိ႔မဆုိုႏုိင္ေသးဘူး။ အဲဒီမွာ ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းအေတာ္မ်ားမ်ားကုိ ေတြ႕ေနရဆဲျဖစ္တယ္ လုိ႔ဆုိပါတယ္။ သုိ႔ေပမဲ့လုိ႔ အဲဒီ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္း ေတြမွာ သုံးေလးေက်ာင္းက လြဲလုိ႔ အျခားေက်ာင္းတုိက္ေတြဟာ သံဃာမ်ားစြာ မေတြ႕ရဘူးလုိ႔ ဆုိပါ တယ္။ ၿပီးေတာ့ဟိႏၵဴဘုရား ေက်ာင္း ေတြနဲ႔ ဟိႏၵဴ အယူ၀ါဒ ကိုးကြယ္မူ အမ်ဳိးမ်ဳိးဟာ ေ၀သာလီမွာ အရွိန္အဟုန္နဲ႔ ဖြံ႕ၿဖိဳးေနတာ ကုိ သူေတြ႕ခဲ့ရတယ္။ဒါ့အျပင္ ဒီဂမၻရ ဂ်ိန္း၀ါဒ ကလည္း ေ၀သာလီ မွာ ခုိင္ခုိင္မာမာ အျမစ္တြယ္ေနၿပီး ျဖစ္တယ္ လုိ႔ ဆုိတယ္။
အိႏၵိယႏုိင္ငံ အေနာက္ေျမာက္ပုိင္း၊ ဆြတ္ ေတာင္ၾကားမွာတည္ရွိခဲ့တဲ့ ဥဒယာန (ဥဒၵိယာန) ဟာ ဗုဒၶသာသနာရဲ႕ အေရးပါတဲ့ ဗဟုိေနရာ တစ္ခု ျဖစ္ခဲ့တယ္။ ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေပါင္း (၁၄၀၀၀) ရွိၿပီး သံဃာေတာ္အပါး (၁၈၀၀၀) သီတင္းသုံး ေနထုိင္ခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိတယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ ရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ ေရာက္ရွိခဲ့တဲ့ အခ်ိန္မွာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတြ အလြန္နည္းပါးေနၿပီး ရဟန္းေတာ္ေတြဟာလည္း ၀ိနည္းစည္းကမ္းနဲ႔ အညီ မေနထုိင္ၾကေတာ့ဘဲ ပဥၥလက္အတတ္ေတြ၊ ေပ်ာက္ေစ အတတ္ေတြကုိသာ လုိက္စားေနၾကတယ္ လုိ႔ ဆုိတယ္။ ဂႏၶာရတုိင္းမွာေတာ့ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း (၁၀၀၀) ေလာက္ဟာ ပ်က္စီးတိမ္ေကာေနၿပီး သံဃာအနည္းငယ္ မွ်သာက်န္ရွိေတာ့ေၾကာင္း၊ အျမတ္တႏုိး ကုိးကြယ္ပူေဇာ္ခဲ့ၾကတဲ့ ဗုဒၶျမတ္စြာရဲ႕ သပိတ္ေတာ္လည္း ေပ်ာက္ဆုံးသြားခဲ့ေၾကာင္း မွတ္တမ္းမွာ ေဖာ္ျပထားတယ္။ ဘာသာျခား တိတၳိေတြကုိလည္း ေတြ႕ရၿပီး ဗုဒၶ၀ါဒ ဟာ ဂႏၶာရတုိင္း ရဲ႕ အေရွ႕ေျမာက္ပုိင္းနဲ႔ ေတာင္ပုိင္းမွာ ဆိတ္သုဥ္းလုနီးပါးျဖစ္ေနၿပီ လုိ႔ သိရပါတယ္။
တကၠသီလာ၊ သိဃၤပုရနဲ႔ ဥရသ ၿမိဳ႕ေတြဟာ တေခတ္တခါက ဗုဒၶ၀ါဒ အႀကီးအက်ယ္ ဖြံ႕ၿဖိဳးထြန္းကားရာ ၿမိဳ႕ေတြျဖစ္ခဲ့ေပ မဲ့ ၊ ရႊင္က်န္ေရာက္ရွိတဲ့ အခ်ိန္မွာ ေမွးမွိန္ တိမ္ေကာေနၿပီ လုိ႔ သိရပါတယ္။ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတြမ်ား စြာ ရွိေပမဲ့ သံဃာေတြ ကင္းမဲ့ ဆိတ္သုဥ္းေနၿပီ လုိ႔ ဆုိတယ္။ ကသၼီရ တုိင္းရဲ႕ ေဒသမ်ားစြာမွာလည္း ဗုဒၶသာသနာဟာ နိမ့္က်ပ်က္စီးေနခဲ့ၿပီး ရာဇတရဂၤ ိနီ မွတ္တမ္းအရ ဆုိရင္ အဲဒီ ေဒသက သံဃာေတြဟာ (၆) ရာစုေလာက္က စၿပီး အိမ္ေထာင္သားေမြးလုပ္ၾကတယ္ လုိ႔ သိရပါတယ္။
လာလိတ ဒိတ်ာ ဘုရင္ (ေအဒီ ၇၃၃-၆၉) ဟာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတြ ၊ ေစတီေတြ လွဴဒါန္းခဲ့တယ္ လုိ႔ေတြ႕ရေပမဲ့ သူ႕ေနာက္ပုိင္း ဆက္ခံတဲ့ ဘုရင္ေတြဟာ ရွီ၀ နတ္ဘုရား ကိုးကြယ္တဲ့ ဘုရင္ေတြျဖစ္တယ္။ ဆင္းဒ္ ေဒသ မွာ ဗုဒၶဘာသာ ၀င္ (၁၀၀၀၀)ခန္႔ နဲ႔ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေပါင္း (၁၀၀) ေလာက္ရွိတယ္ လုိ႔ ေတြ႕ရတယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ အဲဒီ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြ ဟာ ဗုဒၶတရားေတာ္ အဆုံးအမ ေတြကုိ တေလးတစား မလုိက္နာၾကေတာ့ ဘူး လုိ႔ ရႊင္က်န္ရဲ႕ မွတ္တမ္းမွာ ေဖာ္ျပထားတယ္။ အာရပ္ေတြ ၀င္ေရာက္ သိမ္းပုိက္ခဲ့တဲ့ ေခတ္ကာလထိ အဲဒီ ဆင္းဒ္ ေဒသမွာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြ ရွိေနဆဲ ျဖစ္တယ္လုိ႔ဆုိေပမဲ့အၾကြင္းအက်န္မွ်သာ ျဖစ္ၿပီးအား
မေကာင္းေတာ့ေၾကာင္းေတြ႕ရတယ္။
ထာေနရႊ ေဒသမွာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း (၃) ေက်ာင္းသာ ေတြ႕ရၿပီး နတ္ဘုရားေက်ာင္းေတြ ရာေပါင္းမ်ားစြာရွိေနခဲ့တယ္။ မထုရာ မွာေတာ့ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း (၂၀) နဲ႔ သံဃာ (၃၀၀၀) ေလာက္ သီတင္းသုံးေန ထုိင္ခဲ့ၾကေၾကာင္း ဖဟီယန္ရဲ႕ မွတ္တမ္းမွာ ေရးသားခဲ့ေပမဲ့ ရႊင္က်န္ေခတ္ကုိ ေရာက္တဲ့ အခါ သံဃာ (၂၀၀၀) မွ်သာ ရွိေတာ့ေၾကာင္း သိရတယ္။ သုဂန မွာ ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း (၅) ေက်ာင္းမွ်သာ ရွိခဲ့ေပမဲ့ နတ္ဘုရားေက်ာင္းကေတာ့ (၁၀၀) ေက်ာ္ေလာက္ရွိေနၿပီး ျဖစ္တယ္။ မဏိပူရ မွာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းက (၁၀) ေက်ာင္း၊ နတ္ဘုရားေက်ာင္းက (၅၀)နဲ႔ ျဗာဟၼပုတၱမွာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း (၅) ေက်ာင္း၊ နတ္ ဘုရားေက်ာင္း (၁၀) ေက်ာင္း စသည္ျဖင့္ အဲဒီ ေခတ္က ထင္ရွားတဲ့ ၿမိဳ႕ရြာတုိင္းမွာ ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတြ နည္းပါးေနၿပီး ဟိႏၵဴ၀ါဒ အားေကာင္းခုိင္မာေနေၾကာင္း ေတြ႕ရပါတယ္။
ဗုဒၶ၀ါဒ ထြန္းလင္းခဲ့တဲ့ ေကာသမၺီမွာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း (၁၀) ေက်ာင္းရွိေနေပမဲ့ တိမ္ေကာပ်က္စီးေနၾကၿပီလုိ႔ ေဖာ္ျပထားၿပီး နတ္ဘုရားေက်ာင္းေတြကေတာ့ (၅၀) ေလာက္ရွိေနခဲ့ပါတယ္။ ၀ိသာခါမွာလည္း ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြနဲ႔ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတြ မရွိေလာက္နည္းပါးေနၿပီး သာ၀တၳိမွာေတာ့ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတြ အားလုံးနီးပါး ပ်က္စီးတိမ္ေကာေနျပီး နတ္ဘုရားေက်ာင္း ေတြ ရာခ်ီ ရွိေနေၾကာင္း ေရးသားထားတယ္။ ဗာရာဏသီမွာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း (၃၀) နဲ႔ သံဃာေတာ္ေပါင္း (၃၀၀၀) ေထာင္ ေလာက္ သီတင္းသုံးေနထုိင္ၾကတယ္ ဆုိေပမဲ့ နတ္ဘုရားေက်ာင္းေပါင္းဟာ (၁၀၀) ေလာက္ရွိေနၿပီး ရွီ၀ ၀ါဒီ ေတြ (၁၀၀၀၀) ေလာက္ ရွိေနေၾကာင္းသိရတယ္။
ခုေဖာ္ျပခဲ့တဲ့ မွတ္တမ္းအခ်က္လက္ေတြဟာ အဲဒီ ေခတ္ကာလ အိႏၵိယ ႏုိင္ငံအတြင္း ေဒသ အသီးသီးမွာ ဗုဒၶ၀ါဒ ေမွးမွိန္ တိမ္ေကာလာေနေၾကာင္းျပသေနၿပီး တစ္ခ်ိန္တည္းမွာဘဲ ဟိႏၵဴ၀ါဒ ဟာ အရွိန္အဟုန္နဲ႔ အင္အားေကာင္းစြာ ဖြံ႕ၿဖိဳးလာေန ေၾကာင္း ေဖာ္ျပေနပါတယ္။ ဖဟီယန္ရဲ႕ မွတ္တမ္းအရ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံမွာ ခပ္ေစာေစာ ႏွစ္ကာလက စတင္ၿပီး အရွိန္ အ၀ါ က်ဆင္းလာခဲ့ေၾကာင္း သိရၿပီး ရႊင္က်န္နဲ႔ အိခ်င္းရဲ႕ မွတ္တမ္းေတြကေတာ့ ေအဒီ (၇) ရာစု အိႏၵိယႏုိင္ငံမွာဗုဒၶ၀ါဒအားနည္းယုတ္ေလ်ာ့ေနၿပီ ျဖစ္ေၾကာင္း ျပသေနပါတယ္။ အဲဒီ ေခတ္ အိႏၵိယႏုိင္ငံက ေဒသ အေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ အဓိက ကုိးကြယ္ရာ ဘာသာတရား တစ္ခု မဟုတ္ေတာ့ဘူး လုိ႔ ဆုိရမွာျဖစ္တယ္။
-ဆက္ရန္-
ဘိကၡဳ ေကသရ
ref: The Rise and Decline of Buddhism in India

အိႏၵိယႏုိင္ငံ ဗုဒၶ၀ါဒ ကြယ္ေပ်ာက္ျခင္း
=============================
ယခု ဘာသာျပန္ေနတဲ့ စာအုပ္ကုိ ေရးသားတဲ့ စာေရးဆရာဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံ ကာလကတၱား တကၠသုိလ္က ပါဠိ ပါေမာကၡ ေဒါက္တာ ကာႏုိင္ လာ ဟဇ္ရ ျဖစ္ပါတယ္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံမွာ ဗုဒၶသာသနာ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ့ရျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းရင္း (၈) ခ်က္ကုိ ထုတ္ႏုတ္တင္ျပထားၿပီး တစ္ခ်က္ျခင္းစီ ကုိ အဲဒီ ေခတ္ကာလအေၾကာင္းေရးသားထားတဲ့စာေပေတြကေန ေကာက္ခ်က္ဆြဲျပထားတယ္။ အဲဒီ ေကာက္ခ်က္ေတြကုိ ဖတ္ရတာ ထိတ္လန္႔စ ရာေတြခ်ည္းပါဘဲ။ စာအုပ္ ရဲ႕ အမည္က ‘‘အိႏၵိယႏုိင္ငံ ဗုဒၶသာ သနာ ေပၚထြန္းျခင္းႏွင့္ ကြယ္ေပ်ာက္ျခင္း’’ ျဖစ္ၿပီး ၁၉၉၄ ခုႏွစ္က ထုတ္ေ၀ထားတာျဖစ္တယ္။ သက္ဆုိင္ရာ က်မ္းဂန္ကုိးကား ခ်က္ေတြကေတာ့ စာမ်က္ႏွာတုိင္းအျပည့္ျဖစ္တယ္။ ခုေျပာမဲ့ သမုိင္းဆရာရဲ႕ ေကာက္ခ်က္ေတြ မွန္မမွန္ကေတာ့ ဆက္လက္ သုေတသန လုပ္ရမဲ့ ကိစၥျဖစ္ပါတယ္။ မွန္သည္၊ မွားသည္ ထက္ ခုေျပာတဲ့ သမုိင္းဆရာရဲ႕ တင္ျပခ်က္ေတြဟာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ေတြအတြက္ သမုိင္းသခၤမ္းစာ ယူသင့္တဲ့အခ်က္ေတြ ပါ၀င္ေနတယ္ လုိ႔ ယူဆပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ အေၾကာင္းရင္း (၈) ခ်က္ကုိ ေဖာ္ျပလုိက္ပါတယ္။
၁။ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားႏွင့္ ရဟန္းမမ်ား ၀ိနည္းစည္းကမ္းလုိက္နာမူ ေလ်ာ့ရဲလာျခင္း။
၂။ ဗုဒၶ၀ါဒ ဂုိဏ္းမ်ားစြာ ကြဲထြက္ျခင္း။
၃။ မဟာယာန၀ါဒ၊ တႏၱရ ၀ါဒ ဖြံ႕ၿဖိဳးလာျခင္းႏွင့္ ဟိႏၵဴ၀ါဒ
ကုိးကြယ္ပူေဇာ္မူ ဓေလ့မ်ား ဗုဒၶ၀ါဒတြင္ လႊမ္းမုိးစိမ့္၀င္လာျခင္း။
၄။ ျဗာဟၼဏ၀ါဒ၏ ဗုဒၶ၀ါဒ အေပၚရန္လုိ တုိက္ခုိက္ျခင္းႏွင့္ ျဗာဟၼဏ ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္အခ်ဳိ႕၏ အယူဆပုိင္းဆုိင္ရာ
အႀကီးက်ယ္ ျပစ္တင္႐ူံခ်၍ စနစ္တက် ေ၀ဖန္တုိက္ခိုက္ျခင္း။
၅။ ဗုဒၶ၀ါဒအေပၚ အဆုိးျမင္၀ါဒ၊ ဒုကၡ၀ါဒ ဟု ထင္ျမင္လာၾကျခင္း။
၆။ ဘာသာျခားမင္းတုိ႔၏ ဖိႏွိပ္ ဖ်က္စီးျခင္း။
၇။ မူစလင္မ်ား ဖိႏွိပ္ ဖ်က္စီးျခင္း။
၈။ အုပ္ခ်ဳပ္သူဘုရင္ႏွင့္ မင္းစုိးရာဇာတုိ႔၏ အေထာက္ပံ့ မရျခင္း။
ဒီ အေၾကာင္းရင္း တစ္ခ်က္ျခင္းစီ ကုိ ေ၀ဖန္ျပထားတာ၊ ထိတ္လန္႔စရာေကာင္းပါတယ္။ ဆက္လက္ၿပီး အခ်ိန္ရသေလာက္ ဘာသာျပန္ မွ်ေ၀ပါ့မယ္။
အားလုံး ကိုယ္စိတ္ႏွစ္ျဖာခ်မ္းသာၾကပါေစ ..။
ဘိကၡဳ ေကသရ
ref: The rise and decline of Buddhism in India
အိႏၵိယႏုိင္ငံ ဗုဒၶ၀ါဒ ကြယ္ေပ်ာက္ျခင္း
==============================
မဟာယာန ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြဟာ ဘုရားေလာင္းကုိးကြယ္သူမ်ားနဲ႔ မဟာယာန သုတၱံ တရားေတြကုိ ရြတ္ဖတ္သရဇၥ်ယ္သူေတြ ျဖစ္တယ္ လုိ႔ ေအဒီ (၇) ရာစု ဗုဒၶ၀ါဒ အေျခေနကုိ ေ၀ဖန္တဲ့ သမုိင္းဆရာေတြ က ေျပာၾကပါတယ္။ မဟာယာန ဗုဒၶ၀ါဒီ ေတြဟာ ဗုဒၶ၀ါဒမွာ ႐ုပ္ဆင္းတု ကုိးကြယ္တဲ့ ဓေလ့ေတြ ၊ အႏၱာရာယ္ကင္း မႏၱာန္ေတြ ရြတ္ဖတ္ပူေဇာ္တဲ့ ဓေလ့ေတြ၊ ဘာသာေရး ပူေဇာ္ ပြဲ အခမ္းအနားေတြကုိ စတင္က်င့္သုံးခဲ့တယ္။ ဒီ လုိ က်င့္သုံးရင္း တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ မဟာယာန ၀ါဒထဲမွာ ႐ုိးရာ ယုံၾကည္မူေတြ ဟာ အေရးပါတဲ့ အခန္းက႑တစ္ရပ္ အျဖစ္ ေရာယွက္၀င္ေရာက္ သြားခဲ့ပါတယ္။ အိႏၵိယက ဗုဒၶစာေပ ပညာရွင္ ေလမနိ ဂ်ိဴ ရွီ ကေတာ့ အိႏၵိယႏုိင္ငံမွာ ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ အရွိန္အ၀ါ က်ဆင္းသြားခဲ့ရတာဟာ ဟီနယာန (ေထရ၀ါဒ) ဗုဒၶ၀ါဒ ရဲ႕ အားနည္းခ်က္ေၾကာင့္ ဆုိတာ ထက္ မဟာယာန ဗုဒၶ၀ါဒီ ေတြရဲ႕ ခ်ဳိ႕ယြင္းအားနည္းခ်က္ေတြ ေၾကာင့္ျဖစ္တယ္ လုိ႔ သုံးသပ္ထား ပါတယ္။
မဟာယာန ဗုဒၶ၀ါဒ ေပၚထြန္းလာတဲ့ အတြက္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ အေရအတြက္ တုိးပြားလာခဲ့တာကုိလက္ခံေပမဲ့ ဘာသာတရားရဲ႕ အရည္အေသြး၊ ဂုဏ္ရည္လည္း က်ဆင္းသြားခဲ့ရပါတယ္ တဲ့။ ဗုဒၶျမတ္စြာ ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒ နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ဘာသာေရး အခမ္းအနား ေတြ တခမ္းတနား ဆင္ယင္ က်င္းပပူေဇာ္တဲ့ ဓေလ့ကုိ အၿမဲလုိလုိ ကန္႔ကြက္ ႐ူတ္ခ်ေၾကာင္းေတြ႕ရပါ တယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔လုိ႔ အေစာပုိင္း ေခတ္ ဗုဒၶ၀ါဒမွာ ဘာသာေရးပူေဇာ္ပြဲ အခမ္းနားေတြဟာ အေရးပါတဲ့ ေနရာမွာ မရွိေၾကာင္း ေတြ႕ၾကရ တာျဖစ္တယ္။ သုိ႔ေသာ္ လည္း ေႏွာင္းေခတ္ ဗုဒၶ၀ါဒ မွာ ဒီလုိ ပူေဇာ္ပြဲေတြဟာ ေနရာယူလာၿပီး တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ ဟိႏၵဴ ၀ါဒနဲ႔ နီးစပ္လာခဲ့တယ္။ ဗုဒၶ၀ါဒနဲ႔ ဟိႏၵဴ ၀ါဒ ဟာ မကြဲမျပား၊ အေရာေရာ အေထြးေထြးျဖစ္ သြားခဲ့ရပါတယ္။ အဲဒီ ေခတ္က လူေတြဟာ ဗိရွႏုိးနတ္ဘုရား ကုိ ကုိးကြယ္တာနဲ႔ ဗုဒၶ ကုိ ကုိးကြယ္တာ ဘာမွ မကြာ ျခားဘူး လုိ႔ ေတြးေခၚလာခဲ့ၾကသလုိ ရွီ၀ နတ္ဘုရား၊ အ၀ေလာကိတ ဘုရားေလာင္းနတ္နဲ႔ တာရာ၊ ပါရ၀တီ နတ္ေတြကုိ လည္း တတန္းတည္း သေဘာထားခဲ့ၾကတယ္။
မဟာ ယာန ဗုဒၶ၀ါဒ ဟာ ျဗာဟၼဏေတြရဲ႕ ေထာက္ပံ့မူနဲ႔ ဖြြံ႕ၿဖိဳးအားေကာင္းခဲ့တာ ျဖစ္တယ္ လုိ႔ အခ်ဳိ႕သမုိင္းဆရာေတြက သုံး သပ္ၾကပါတယ္။ တိဘက္သမုိင္းဆရာ တာရာနာထ က သူ႕ရဲ႕ သမုိင္းက်မ္းထဲမွာ ကူရွန္ေခတ္ အတြင္းတုန္းက ၀ိဒူ အမည္ရွိ တဲ့ ျဗာဟၼဏတစ္ေယာက္ဟာ ပါဋလိပုတ္မွာ မဟာယာန က်မ္းစာေတြရဲ႕ မူပြားေပါင္း (၁၀၀၀) ကုိ ကူးယူးျဖန္႔ေ၀ေစခဲ့တယ္ လုိ႔ ေရးသားထားတယ္။ ၿပီးေတာ့ သူရေသန တုိင္းမွာ မဟာယန ဗုဒၶ၀ါဒ ထြန္းကားျပန္႔ပြားခဲ့ရတာ ဟာ အဓိကအားျဖင့္ ကုလိက ျဗာဟၼဏရဲ႕ ပံ့ပိုးကူညီမူေၾကာင့္ျဖစ္တယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ျဗာဟၼဏ ညီေနာင္ႏွစ္ဦးျဖစ္တဲ့ သကၤရပတိနဲ႔ မုဒဂရ တုိ႔ဟာ မဟာယာန ဘုန္းႀကီး မဟာေဒ၀ရဲ႕ လမ္းညႊန္မူနဲ႔ ဗုဒၶ၀ါဒလမ္းစဥ္ လြတ္ေျမာက္မူကုိ ရွာေဖြခဲ့တယ္ လုိ႔လည္း ေတြ႕ရတယ္။ အႆေဃာသ ၊ အာရစတ၊ အာစရိယ ေဇတရိ၊ ရတန ၀ဇီရ၊ သကၤရာ နႏၵ၊ အာစရိယ သီလဗျဒာ၊ ဓမၼကိတၱိ စတဲ့ ပုဂၢဳိလ္ေတြဟာ ဗုဒၶ၀ါဒီ ေတြမဟုတ္ၾကပါ ဘူး။ ျဗာဟၼဏ၀ါဒီ ေတြသာ ျဖစ္တယ္။ အဲဒီ ပုဂၢိဳလ္ေတြဟာ မဟာယန၀ါဒ ယုတၱိေဗဒ ဖြံ႕ၿဖိဳးတုိးတက္ေအာင္ အမ်ားႀကီး အေထာက္အပံ့ျပဳခဲ့ၾကတယ္။ ရွီ၀ ၀ါဒီေတြဟာလည္း ဗုဒၶ၀ါဒ ကို အမ်ားႀကီး လႊမ္းမုိးခဲ့ေၾကာင္းေတြ႕ၾကရတယ္။ ဘာေၾကာင့္တုန္းဆုိေတာ့ တ႐ုတ္ ခရီးသြားရဟန္းေတာ္ ရႊင္က်န္ဟာ နာလႏၵာက ဗုဒၶ၀ါဒီ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေတြနဲ႔ ရွီ၀၀ါဒီ ရေသ့ ေတြဟာ ဘာမွ မကြာျခားသလုိဘဲ လုိ႔ ၾသရိႆ ျပည္နယ္က ဗုဒၶ၀ါဒီ ရဟန္းေတာ္ေတြ ရဲ႕ ေ၀ဖန္ေျပာၾကားမူကုိ ၾကားခဲ့ရေၾကာင္း သူ႕ရဲ႕ ခရီးသြားမွတ္တမ္း မွာ ေရးသားထားလုိ႔ျဖစ္တယ္။
မဟာယာန ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ ပန္းတုိင္ဟာ ဘုရားေလာင္းျဖစ္တယ္။ မဟာယန ဘုန္းေတာ္ႀကီးေတြနဲ႔ လူ၀တ္ေၾကာင္ေတြဟာ ဘုရား ေလာင္း က်င့္စဥ္ကုိ ကြဲျပားျခားနားမူ မရွိဘဲက်င့္ႀကံႏုိင္ပါတယ္။ ရႊင္က်န္၊ ကာလဟဏနဲ႔ စစ-နာမ တုိ႔ဟာ ‘‘အိမ္ေထာင္သားေမြး’’ လုပ္တဲ့ မဟာယာန ဘုန္းေတာ္ႀကီးေတြကုိ အဲဒီ ေခတ္မွာ ေတြ႕ရွိရေၾကာင္းမွတ္တမ္းတင္ထားတယ္။ ဂ်ဳိရွီကေတာ့ အဲဒီ ဘုရား ေလာင္း၀ါဒ ဟာ အိမ္ေထာင္ျပဳတဲ့ ဘုန္းႀကီးဂုိဏ္းကုိ ျဖစ္ေပၚေစခဲ့ပုံ ရတယ္ လုိ႔ သုံးသပ္ပါတယ္။ မဟာယန ဗုဒၶ၀ါဒီေတြဟာ အေစာပုိင္းေခတ္ ဗုဒၶ၀ါဒမွာ လက္မခံခဲ့တဲ့ အေလ့အထေတြ၊ အယူ၀ါဒေတြကုိ စတင္လက္ခံက်င့္သုံးယူဆခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႕ၾက ရတယ္။ အေစာပုိင္းေခတ္ ဗုဒၶ၀ါဒမွာ ပုဂၢိဳလ္ေရး ဆည္းကပ္ကုိးကြယ္မူေတြ၊ တန္ခုိးအစြမ္းနဲ႔ ဆုိင္တဲ့ ဘာသာေရး ပူေဇာ္ပြဲ အခမ္းနားေတြ၊ နတ္သား၊ နတ္သမီးေတြကုိ အေရးတႀကီးကုိးကြယ္မူေတြကုိ မေတြ႕ၾကရပါဘူး။ သုိ႔ေသာ္လည္း မဟာယာန ဗုဒၶ၀ါဒီေတြကေတာ့ ဒီလုိ အေလ့အထေတြကုိ ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ အေရးႀကီးတဲ့ အခန္းက႑အျဖစ္ စတင္က်င့္သုံးခဲ့ၾကတယ္။ သူတုိ႔ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ အႀကီးအက်ယ္ ေျပာင္းလဲပစ္လုိက္တယ္။ ဒီလုိ ေျပာင္းလဲက်င့္သုံးမူေတြက ဗုဒၶ၀ါဒကုိ သာမာန္လူေတြနဲ႔ ပုိၿပီးနီးစပ္သြားေစတယ္လုိ႔ ဆုိႏုိင္ေပမဲ့ ေခတ္ကာလ ရွည္ၾကာတဲ့အခါ ဒီက်င့္သုံးမူေတြက ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ မူလသေဘာတရား၊ အယူအဆေတြနဲ႔ မူလအႏွစ္သာရေတြကုိ ေပ်ာက္ဆုံးသြားေစခဲ့ပါတယ္။
ေအဒီ (၈) ရာစုနဲ႔ (၉) ရာစုဟာ ဗုဒၶ၀ါဒ မွာ အေရးပါတဲ့ ရာစုႏွစ္ေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဒီရာစုႏွစ္ေတြကစၿပီး ေနာက္ပုိင္းမွာ ဗုဒၶ၀ါဒ ဟာ အေျပာင္းလဲေတြ စတင္ ျဖစ္ေပၚခဲ့ေၾကာင္းေတြ႕ၾကရလုိ႔ျဖစ္တယ္။ မႏၱာန္ရြတ္ဖတ္မူေတြ၊ ဓါရဏီဓေလ့ေတြ၊ မုျဒာ အယူအဆ ေတြ၊ မ႑လ သေဘာတရားေတြနဲ႔ အျခား တႏၱရ ဓေလ့ထုံးတမ္းေတြကုိ အဲဒီေခတ္ မဟာယာန ဗုဒၶ၀ါဒမွာ စတင္လက္ခံက်င့္ သုံးခဲ့တာျဖစ္တယ္။ ေခတ္ကာလ ရွည္ၾကာလာတာနဲ႔ တႏၱရ ကုိးကြယ္မူ ဓေလ့ထုံးတမ္းေတြဟာ မဟာယာန ဗုဒၶ၀ါဒမွာ အေရး ပါတဲ့ အခန္းက႑ ျဖစ္လာခဲ့တယ္။ ၿပီးေတာ့ ဗုဒၶ၀ါဒ တစ္ခုလုံးကုိလည္း သိသာစြာ လႊမ္းမုိးခဲ့တယ္။ ဆုိခဲ့တဲ့ တႏၱရ၀ါဒ ဓေလ့ထုံး တမ္းေတြကုိ အဓိက အားျပဳလာတဲ့ မဟာယာန ဗုဒၶ၀ါဒ ဂုိဏ္းဟာ တႏၱရ မဟာယာန ဗုဒၶ၀ါဒ ဂုိဏ္းအျဖစ္ ထင္ရွားလာခဲ့တယ္။
အဲဒီ တႏၱရ၀ါဒ ဟာ ေႏွာင္းေခတ္မွာ ပၪၥလက္၀ါဒ၊ လိင္မူဆိုင္ရာကုိးကြယ္မူ ၀ါဒနဲ႔ တဆူတည္းေသာ ဘုရားသခင္၀ါဒ စသည္ျဖင့္ ကုိးကြယ္မူ ၀ါဒ ေတြ ေရာယွက္ပါ၀င္ခဲ့ေၾကာင္းလည္း ေတြ႕ၾကရတယ္။ အ႐ုိင္းဆန္တဲ့ က်င့္သုံးမူဓေလ့မ်ားစြာနဲ႔ စိတ္ကူးေပါက္ရာ အယူအဆေတြလည္း ဗုဒၶ၀ါဒ အတြင္း၀င္ေရာက္ခဲ့တယ္။ ဒီလုိ ဓေလ့၊ အယူေတြဟာ ဗုဒၶ၀ါဒတစ္ခုလုံးကုိ ထိခုိက္ေစခဲ့႐ုံတင္မက ဘူး ဗုဒၶ၀ါဒီ ရဟန္းသံဃာေတာ္ေတြရဲ႕ ၀ိနည္းစည္းကမ္းလုိက္နာမူကုိလည္း ဆုိးဆုိး၀ါး၀ါး ပ်က္ျပားေစခဲ့တယ္။ ဒါတင္မကဘူးအေစာပုိင္းေခတ္ ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ မူလ သေဘာတရားနဲ႔ လုိက္နာက်င့္ႀကံမူေတြကုိလည္း အႀကီးအက်ယ္ ေျပာင္းလဲသြားေစခဲ့တယ္။
ပါလ မင္းဆက္ ေခတ္ကာလ အတြင္း အိႏၵိယႏုိင္ငံက ဗုဒၶ၀ါဒဟာ တႏၱရ၀ါဒ အျဖစ္ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီ တႏၱရ ဗုဒၶ၀ါဒကေန ထပ္မံၿပီး မႏၱရယာန ဗုဒၶ၀ါဒ ေပၚေပါက္ခဲ့တယ္။ အဲဒီ ေနာက္တစ္ခါတည္း ၀ဇီရ ယာန၊ သဟဇ ယာန၊ ကာလစၾကယာန ဗုဒၶ၀ါဒ စသည္ျဖင့္ ၀ါဒ အမ်ဳိးမ်ဳိး ျဖစ္ေပၚ လာခဲ့ၿပီး မူလ ဗုဒၶ၀ါဒ ကုိအားနည္းယုတ္ေလ်ာ့သြားေစခဲ့တယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔ အဲ ဒီ ေခတ္ကာလ မွာ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ ကုိးကြယ္သူ နည္းပါးလာခဲ့ၿပီး ျဗာဟၼဏ၀ါဒ ဟာ ထြန္းကားျပန္႔ပြားလာခဲ့တာျဖစ္တယ္။
တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ ဟိႏၵဴ၀ါဒ ကုိးကြယ္ပူေဇာ္မူ ဓေလ့ထုံးစံေတြဟာ ဗုဒၶ၀ါဒ မွာ အထူးအေရးပါထင္ရွားလာခဲ့တယ္။ ဒီ အခ်က္ဟာ မူလ ဗုဒၶ၀ါဒ ကုိ အားနည္းယုတ္ေလ်ာ့ေစခဲ့ၿပီး ဗုဒၶ၀ါဒ ေပ်ာက္ကြယ္ဖုိ႔ အတြက္ နိမိတ္ဆုိးျဖစ္ေစခဲ့ပါတယ္။ တႏၱရ ဗုဒၶ၀ါဒနဲ႔ ရွီ၀ ၀ါဒ၊ သာကတ တႏၱရ ၀ါဒ ေတြဟာ ထူးမျခားနား ျဖစ္လာခဲ့တယ္။ တႏၱရ ဗုဒၶ၀ါဒီ ေတြဟာ ဟိႏၵဴ၀ါဒီ ေတြလုိဘဲ ‘‘သာကတ ပီဌ’’ ေဒသ ေတြကုိ ျမင့္ျမတ္တဲ့ ေဒသေတြလုိ႔ လက္ခံလာခဲ့ၾကတယ္။ ၀ဇီရ ယာန ဗုဒၶ၀ါဒ ဟာ မူလ ဗုဒၶ၀ါဒ နဲ႔ ေျဖာင့္ ေျဖာင့္ႀကီး ကြဲျပားျခားနား သြားခဲ့ပါတယ္။ ဥပမာ ၀ဇီရ ယာန က်မ္းဂန္တစ္ခု မွာ လြတ္ေျမာက္မူကုိ ယခု မ်က္ေမွာက္ဘ၀ မွာ ဘဲ သံသရာရဲ႕ အကူညီနဲ႔ ရရွိႏုိင္ၿပီး အဲဒီ သံသရာ ဟာ နိဗၺာန္ ျဖစ္တယ္ လုိ႔ ေရးသားထားပါတယ္။ ၀ဇီရယာန မွာ ငါးပါး သီလရဲ႕ အခန္းက႑ မရွိေတာ့ပါဘူး။ ‘‘ပၪၥမကာရ’’ သေဘာတရားနဲ႔ ဘာသာေရးပူေဇာ္မူ အခမ္းအနား ငါးရပ္ ဟာ ငါးပါးသီလ ရဲ႕ ေနရာမွာ အစားထုိး၀င္ေရာက္ခဲ့ တယ္။ ၀ဇီရယာန ဟာ ‘‘မဟာသုခ’’ သေဘာတရားကုိ အေရးတႀကီး ေရွ႕တန္းတင္ထားၿပီး အဲဒီ မဟာသုခ ကုိ ေယာဂိနိ နဲ႔ ဘာသာေရး ဆုိင္ရာ ေပါင္းစပ္ျခင္းအားျဖင့္ ရရွိႏုိင္တယ္ လုိ႔ ဆုိထားပါတယ္။ ဂ်ိဴ ႐ွီ ရဲ႕ စကားနဲ႔ မွတ္ခ်က္ျပဳရ ရင္ေတာ့ အေစာပုိင္းေခတ္ ဗုဒၶ၀ါဒ ရဲ႕ အေၾကာင္းအက်ဳိးဆင္ျခင္မူ၊ သေဘာအမွန္အတုိင္း ထုိးထြင္းသိျမင္ျခင္းဆုိင္ ရာ ပြားမ်ားေလ့က်င့္မူ ေတြေပ်ာက္ကြယ္သြားခဲ့ၿပီး အယူးသီး တဲ့ ေမွာ္၊ ေပ်ာက္ေစ၀ါဒနဲ႔ လိင္၊ အာ႐ုံခံစားမူ လွ်ဳိ္၀ွက္ ဆန္းၾကယ္ တဲ့ ကိုးကြယ္မူ ၀ါဒ အျဖစ္ေျပာင္းလဲသြားခဲ့တယ္။ ဥပမာ အေစာပုိင္း ဗုဒၶ၀ါဒမွာ ရာဂ တရားကုိ အဆုိးဆုံး မီး အျဖစ္ေဟာၾကား ထားခဲ့ေပမဲ့ ၀ဇီရ ယာန ဗုဒၶ၀ါဒ ကေတာ့ အဆင့္ျမင့္တဲ့ ခ်မ္းသာေပ်ာ္ရႊင္မူ အျဖစ္လက္ခံယူဆ ထားပါတယ္။ အခ်ဳပ္ေျပာရရင္ ေတာ့ မဟာယာန ဗုဒၶ၀ါဒီေတြဟာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ လူႀကိဳက္မ်ားေစဖုိ႔အတြက္ အေစာပုိင္းေခတ္ ဗုဒၶ၀ါဒ မွာ လုံး၀ လက္မခံခဲ့တဲ့ က်င့္သုံးမူေတြကုိ စတင္လက္ခံ က်င့္သုံးခဲ့ၾကတယ္။
ဗုဒၶ၀ါဒအတြင္းမွာ ဟိႏၵဴ ၀ါဒ ကုိးကြယ္ပူေဇာ္မူ ဓေလ့ေတြကုိ လက္ခံက်င့္သုံးျခင္းနဲ႔ ၀ဇီရယာန ဗုဒၶ၀ါဒီေတြရဲ႕ တလြဲက်င့္သုံးမူ၊ ကုိးကြယ္ပူေဇာ္မူေတြဟာ အေစာပိုင္းေခတ္ ဗုဒၶ၀ါဒက ဦးတည္ခဲ့တဲ့ ဘာသာေရး ပန္းတုိင္ေတြ ေပ်ာက္ဆုံးေစခဲ့ၿပီး ဒီအခ်က္ေတြ ဟာ အိႏၵိယ ႏုိင္ငံမွာ ဗုဒၶ၀ါဒ က်ဆုံးေစခဲ့တဲ့ အေၾကာင္းရင္းေတြထဲက တစ္ခုေသာ အေၾကာင္းရင္းျဖစ္ေစခဲ့တယ္။
-ဆက္ရန္-
ဘိကၡဳ ေကသရ
ref: The Rise and Decline of Buddhism in India

အိႏၵိယႏုိင္ငံ ဗုဒၶ၀ါဒ ကြယ္ေပ်ာက္ျခင္း ...
================================
ျဗာဟၼဏ ေတြရဲ႕ ဗုဒၶ၀ါဒ အေပၚရန္လုိ အမုန္းထားမူ ဟာလည္း အိႏၵိယမွာဗုဒၶ၀ါဒကြယ္ေပ်ာက္ျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းရင္းတစ္ခု ျဖစ္တယ္။ ေႏွာင္းေခတ္ ျဗာဟၼဏ၀ါဒမွာ ဗုဒၶကုိ အ၀တာရ ကုိယ္ပြားဘုရား တစ္ဆူအျဖစ္ လက္ခံခဲ့တာ မွန္ေပမဲ့ ျဗာဟၼဏေတြ ဟာဗုဒၶ၀ါဒီေတြကုိရင္းႏွီးေဖာ္ေရြခဲ့တယ္၊ ႏွစ္သက္ခဲ့ တယ္ဆုိတဲ့ လကၡဏာမ်ဳိးကုိေတာ့ မေတြ႕ၾကရဘူး။ သူတုိ႔ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒီ ေတြကုိ အၿမဲလုိလုိ ရန္ရွာ အမုန္းထားခဲ့ေၾကာင္းသာေတြ႕ၾကရတယ္။ ဗုဒၶျမတ္စြာ သက္ရွိထင္ရွား ရွိစဥ္ကာလ ကတည္းက စၿပီး သူတုိ႔ဟာ ဗုဒၶျမတ္စြာ နဲ႔ ဗုဒၶ၀ါဒ ကိုဆုိးဆုိး၀ါး၀ါး အမုန္းထားၾကေၾကာင္းက်မ္းဂန္မွတ္တမ္းေတြမွာ ေတြ႕ၾကရတယ္။
ခုဒၵကနိကာယ္ မွာ ကာသိဘာရဒြါဇ ျဗာဟၼဏဟာ ဗုဒၶကုိ မေခ်မငံ ဆက္ဆံေၾကာင္းေတြ႕ရတယ္။ အဂၢိက ဘာရဒြါဇ ျဗာဟၼဏက ေတာ့ ဗုဒၶျမတ္စြာကုိ ‘‘ဇာတ္နိမ့္’’ လုိ႔ ႏွိမ့္ခ် ေခၚေ၀ၚေၾကာင္းလည္း ေတြ႕ရပါတယ္။ သံယုတၱနိကာယ္မွာေတာ့ ျဗာဟၼဏရြာ ဟာ ဗုဒၶျမတ္စြာကုိ ဆြမ္း တစ္ေစ့မွ မေလာင္းလွဴဘူး လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ဒီဃနိကာယ္ မွာ ေသာဏဒ႑ ျဗာဟၼဏဟာ သူ႕ရဲ႕ ျဗာဟၼဏ အသုိင္း၀ုိင္းက သူ႔ကုိ ျပစ္တင္ ကဲ့ရဲ႕မွာ စုိးရိမ္တဲ့အတြက္ ဗုဒၶျမတ္စြာကုိ ဖူးေတြ႕ဖုိ႔ တုံ႔ဆုိင္းခဲ့ရေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ထားတယ္။ ရွင္ေမာဂၢလာန္ ဟာ တိတၳိေတြ သုိ႔မဟုတ္ရင္ ျဗာဟၼဏ၀ါဒီေတြရဲ႕ သတ္ျဖတ္တာကုိ ခံခဲ့ရေၾကာင္း ဓမၼပဒ အ႒ကထာမွာေရးသားထားတယ္။
ေဂါတမီပုၾတ သာတကရာနီ ဘုရင္ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒီေတြကုိ ဆန္႔က်င္ႏွိမ္နင္းဖုိ႔ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ေၾကာင္းေတြ႕ရတယ္။ ဒီ ဘုရင္ဟာ အၿမဲတမ္း သူ႕ကုိယ္သူ အတုမရွိ ျဗာဟၼဏလုိ႔ ဆုိေလ့ရွိၿပီး ခတၱိယေတြရဲ႕ မာနကုိ ႏွိမ္ ခ်ဴိးခဲ့႐ုံမွ် မကဘူး ဇာတ္ေရာေႏွာမူကိုလည္း တားျမစ္ ပိတ္ပင္ ခဲ့တယ္။ ရႊင္က်န္ဟာ သူ႕ရဲ႕မွတ္တမ္းထဲမွာ သာတ၀ါဟန ဘုရင္တပါးဟာ ဗုဒၶ၀ါဒ က်မ္းတတ္ ရဟန္းေတာ္ တပါး ျဖစ္တဲ့ နာဂဇုန ကုိ သတ္ခဲ့တယ္ လုိ႔ ေရးသားထားတယ္။ အဲဒီ သတ္ခဲ့တဲ့ ဘုရင္ဟာ ေဂါတမီပုၾတာ ဘုရင္ျဖစ္ေၾကာင္း ဂ်ဳိရွိက ထုတ္ေဖာ္ေရးသားၿပီးျဖစ္တယ္။ ရာမာယဏဇာတ္ထဲက အေယာဓယ က႑မွာ ဗုဒၶကုိ ဘုရားမဲ့ ၀ါဒီ အျဖစ္ ေရးသားထား တယ္။ ရာဂ်န၀ါလ္က် က်မ္းမွာ ေတာ့ အ၀ါေရာင္ သကၤန္းကုိ ၀တ္ဆင္ထားတဲ့ ဗုဒၶ၀ါဒီ ရဟန္းတစ္ပါးကုိ ျမင္ေတြ႕ရျခင္းဟာ အိပ္မက္ထဲ မွာ ျမင္ေတြ႕ရင္ေတာင္ မေကာင္းတဲ့ အတိတ္ နိမိတ္ျဖစ္ၿပီး ေ၀းေ၀းေရွာင္ျခင္းဟာ အေကာင္းဆုံးျဖစ္တယ္ လုိ႔ ဆုိ ထားပါတယ္။ ျဗာဟၼဏာရာဒိယ ပုရာဏ္က်မ္းမွာေတာ့ ျဗာဟၼဏ တစ္ေယာက္ဟာ ေဘးအႏၱာရာယ္နဲ႔ ႀကဳံေတြ႕လုိ႔ ဗုဒၶဘာသာ ၀င္တစ္ဦးရဲ႕ အိမ္အတြင္း၀င္ေရာက္မိရင္ေတာင္ အျပစ္ႀကီးတစ္ခု က်ဴးလြန္မိတာ ျဖစ္တယ္ လုိ႔ ဆုိထားတယ္။ အဂၢိပုရာဏ္ က်မ္းကေတာ့ သုေဒၶါဒန ဘုရင္ရဲ႕သားဟာ နတ္ဆုိးေတြရဲ႕ လွည့္ျဖားမူေၾကာင့္ ဘုရားျဖစ္ေအာင္ ႀကိဳးစားခဲ့တယ္ လုိ႔ ေျပာထား တယ္။ သြားက ျဖဴျဖဴ၊ မ်က္လႊခ်ထားလ်က္၊ ဦးျပည္း သကၤန္းအနီေရာင္နဲ႔ ဇာတ္နိမ့္ေတြဟာ သူတုိ႔ဘာသာေရး အမူေတြကုိ ေဆာက္ရြက္ေလ့ရွိတယ္ လုိ႔ ၀ါယု ပုရာဏ္က်မ္းကေတာ့ ဗုဒၶ၀ါဒီ ရဟန္းေတြကုိ ႏွိမ့္ခ်ေရးသားထားတယ္။ ဗိရွႏုိး ပုရာဏ္က်မ္း မွာ ဗုဒၶ ဟာ အႀကီးအက်ယ္ေသြးေဆာင္ျဖားေယာင္းသူျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ မဟာေမာဟ လုိ႔အမည္ထင္ရွားတယ္။ သူဟာ နတ္ဆုိးေတြကုိ လွည့္ျဖားၿပီး အဟိ ံသ၀ါဒနဲ႔ နိဗၺာန္ သေဘာတရားေတြကုိ သင္ၾကားခဲ့တယ္။ လူေတြကုိ ေ၀ဒ က်င့္၀တ္ေတြနဲ႔ ေ၀ဒ ဘာသာ တရားကေန ကင္းကြာေအာင္ လုပ္ခဲ့တယ္။ မဟာေမာဟ ကုိ ကိုးကြယ္တဲ့ သူေတြဟာ ေနာက္ဆုံးမဟာေမာဟ ကုိ ကိုးကြယ္တဲ့ သူေတြဟာ ေနာက္ဆုံးမွာ နတ္ေတြရဲ႕ ဖ်က္စီးျခင္း ကုိ ခံခဲ့ရတယ္ လုိ႔ ေရးသားထားပါတယ္။ ရွရီမဒ္ ဘာဂ၀တ္ က်မ္းကေတာ့ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ မွားယြင္းတဲ့ ၀ါဒ လုိ႔ဆုိတယ္။ နာမည္ေက်ာ္ ယုတၱိေဗဒ က်မ္းဆရာ ဂေနေသာပါဒယာယ ဟာ သူ႔ရဲ႕က်မ္းဂန္ထဲမွာ ဗုဒၶ၀ါဒီ ေတြကုိ ပရစ႑ ပါသ႑ လုိ႔ သုံးထားတယ္။ ဥဒ ယာန ရဲ႕ က်မ္းတစ္က်မ္းအမည္ဟာ ဗုဒၶ ဒိကၠာရ ျဖစ္တယ္။ ဒီ စကားလုံးဟာ ဗုဒၶ၀ါဒ အေပၚမွာ သူ႕ရဲ႕ ရန္လုိ မုန္းထားမူ ကုိ ေဖာ္ျပေနတယ္။ ဒိကၠာရ ဟာ ျပစ္တင္႐ူတ္ခ်မူ လုိ႔ ဆုိလုိတယ္။ ကရဏပုရာဏ္က်မ္း မွာေတာ့ ေတာင္ပုိင္းက ဗုဒၶ၀ါဒီ ေတြဟာ ပါသ႑ သူယုတ္ေတြ ျဖစ္တယ္ လုိ႔ ဆုိထားတယ္။
ဗုဒၶ၀ါဒဟာအိႏၵိယႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္းမွာလည္း ျဗာဟၼဏ၀ါဒီဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႔ တရားေဟာဆရာေတြရဲ႕ ႐ူတ္ခ် ေဟာေျပာမူေတြေၾကာင့္ အရွိန္အ၀ါ က်ဆင္းခဲ့ရတယ္။ အဲဒီ အထဲမွာ ကုမာရိဠ ဘ႗ဟာ အျပင္းထန္ဆုံးျဖစ္တယ္။ သူဟာ ေ၀ဒ ပူေဇာ္ကုိးကြယ္မူ၊ ေ၀ဒ ဘာသာေရးနဲ႔ ျဗာဟၼဏေတြရဲ႕ သာလြန္ ျမင့္ျမတ္မူ ကုိ အစြမ္းဆုံး ေဟာေျပာခဲ့သူျဖစ္တယ္။ ဗုဒၶ၀ါဒ ကုိ ေပ်ာက္ကြယ္ မသြားေစခဲ့ရင္ေတာင္ အလဲထုိး ႐ူံးနိမ့္ေစခဲ့တဲ့ တစ္ေက်ာ့ျပန္ထြန္းကားလာတဲ့ ဟိႏၵဴ၀ါဒဟာ ကုမာ ရိဠ ဘ႗ (ေအဒီ ၇၅၀) နဲ႔ သကၤရ (ေအဒီ ၈၀၀) တုိ႔ရဲ႕ အမည္ေတြနဲ႔ ဆက္စပ္ေနတယ္ လုိ႔ စီ. အီးလီးယက္ က သုံးသပ္ျပထား ပါတယ္။
သေလာက၀ါရတၱိက က်မ္းမွာ ကုမာရိဠ ဟာ ေ၀ဒ ဘာသာေရးဆုိင္ရာ ပူေဇာ္မူ အခမ္းနားေတြမွာ အထူးကၽြမ္းက်င္လိမၼာေၾကာင္း
ဗုဒၶ၀ါဒ သေဘာတရားေတြကုိ မွားယြင္းေဖာက္ျပန္တယ္ လုိ႔ ပုံေဆာင္သက္ေသျပခဲ့ေၾကာင္း ေရးသားထားတယ္။ ၿပီးေတာ့ သူဟာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ ေတြ ဘာသာကုိးကြယ္မူေၾကာင့္ သတ္ျဖတ္ခံခဲ့ရတဲ့ ကိစၥမွာ အေရးပါတဲ့ ေနရာက တာ၀န္ရွိခဲ့ေၾကာင္း သိရတယ္။ ဥေဇၨနီျပည္ ဘုရင္ သုဓန၀န ဟာ သူ႔ရဲ႕ အႀကံေပးခ်က္ေၾကာင့္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ မ်ားစြာကုိ သတ္ခဲ့တယ္ လုိ႔လည္း ေတြ႕ရပါတယ္။ မာဓ၀ ရဲ႕ သံကရဒိဂ္၀ိဇယက်မ္းနဲ႔ အာနႏၵာ ဂိရိ ရဲ႕ သံကရ၀ိဇယ က်မ္းေတြမွာ သုဓန၀န ဘုရင္ဟာ ကုမာရိဠ ရဲ႕ လႈံေဆာ္တုိက္တြန္းမူေၾကာင့္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားစြာကုိ ဘာသာတရား ကုိးကြယ္မူ အေၾကာင္းျပဳၿပီး သတ္ခဲ့တယ္ လုိ႔ ေတြ႕ရပါတယ္။ ရႊင္က်န္ရဲ႕ ခရီးသြားမွတ္တမ္းမွာေတာ့ ဥေဇၨနီျပည္မွာ ၀ါဒအယူေရးရာနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အလြန္ကၽြမ္းက်င္ႏွံ႔စပ္ တဲ့ ျဗာဟၼဏတစ္ဦး အုပ္ခ်ဳပ္စုိးစံေနတယ္၊ သူဟာ ဗုဒၶ၀ါဒီ မဟုတ္ဘူး လုိ႔ ေရးသားထားတယ္။ မရ စၦက ဋီကာ က်မ္းမွာေတာ့ ဗုဒၶ၀ါဒီ ရဟန္းေတာ္ေတြကုိ ဥေဇၨနီဘုရင္ရဲ႕ေယာက္ဖေတာ္ကေႏွာက္ယွက္တုိ္က္ခုိက္ တယ္လုိ႔ ဆုိထားတယ္။ သံကရဒိဂ္၀ိဇယ က်မ္း၊ သံကရ ၀ိဇယက်မ္း၊ ရႊင္က်န္ရဲ႕ ခရီးသြားမွတ္တမ္းနဲ႔ မရ စၦက ဋီကာ အရ ဥေဇၨနီျပည္မွာ ဗုဒၶ၀ါဒီ ေတြ ဟာ ျဗာဟၼ ဏေတြရဲ႕ ေျပာင္ေျပာင္တင္းတင္း ဆန္႔က်င့္မူကုိ ခံခဲ့ရတယ္ လုိ႔ ေဖာ္ျပေန ပါတယ္။ ေကရလျပည္ရဲ႕ သမုိင္းကုိ ေရးသားထားတဲ့ ေကရလ ဥတၸတၱိက်မ္းမွာလည္း ေကရလျပည္က ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားစြာ သတ္ျဖတ္ခံခဲ့ရတာဟာ ကုမာရိဠရဲ႕ စနက္မကင္းေၾကာင္းေရး သားထားတယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔လုိ႔ သကၠတစာေပပညာရွင္ ေဂါပိနာထ က၀ိရာဇက ကုနာရိဠ ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ ၾသဇာအရွိန္အ၀ါကုိ အိႏၵိယႏုိင္ငံမွာ က်ဆင္းေစခဲ့တဲ့ စြမ္းအားအထက္ဆုံး တုိက္ဖ်က္ေရးအင္အားစုေတြထဲက တစ္ဦးျဖစ္ခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိထားပါတယ္။
သံကရာစာရ္ယ သုိ႔မဟုတ္ သကၤရ ဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံေတာင္ပိုင္းက ျဗာဟၼဏတစ္ဦးျဖစ္ၿပီး ေ၀ဒ နဲ႔ ေ၀ဒႏၱ၀ါဒ ထြန္းကားေတာက္ ပေအာင္ အႀကီးအက်ယ္ေဆာင္ရြက္ခဲ့သူ ျဖစ္တယ္။ ၿပီးေတာ့ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ဆန္႔က်င္ခဲ့သူလည္းျဖစ္ပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ သ႐ေဂၤရီ ဟိႏၵၵဴ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းကုိ ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေဟာင္း တစ္ေက်ာင္းေနရာေပၚမွာ တည္ေဆာက္ခဲ့တယ္။ သူ႕အေၾကာင္း အတၳဳပၸတၱိေတြ မွာ သူ ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒ ဆန္႔က်င္ေရး လႈပ္ရွားမူေတြေဆာင္ ရြက္ခဲ့ေၾကာင္း၊ ၿပီးေတာ့ ဟိမ၀ႏၱာေဒသ ကေန အိႏၵိယ သမုဒၵရာ တစ္ေလွ်ာက္ထိ ဗုဒၶဘာသာ၀င္မ်ားစြာ သတ္ျဖတ္ခံခဲ့ရျခင္းနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး အေရးပါတဲ့ေနရာက ပါ၀င္ခဲ့ေၾကာင္းေရး သားထားပါတယ္။ သူ႕ရဲ႕ ဗုဒၶ၀ါဒ ဆန္႔က်င္ေရးလႈပ္ရွားမူေတြေၾကာင့္ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ ကံဆုိးမုိးေမွာင္က်ခဲ့ရတယ္။ ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတြဟာ သူ႔လက္ေအာက္မွာ ထိတ္လန္႔ တုန္လႈပ္ခဲ့ၾကရၿပီး ၊ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္ေတြဟာ ကစဥ္ကလ်ား ထြက္ေျပးခဲ့ရတယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း အခ်ဳိ႕ သမုိင္းပညာရွင္ေတြ ဟာ သကၤရ ျဗာဟၼဏဟာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ဘယ္တုန္းက မွ မဆန္႔က်င္ခဲ့ဘူး၊ ဆန္႔က်င္ေရး လႈပ္ရွားမူေတြ ဘယ္တုန္းကမွ မလုပ္ခဲ့ဘူး လုိ႔ ေျပာၾကပါတယ္။ အာစီ မိၾတကေတာ့ သကၤရရဲ႕ေရးသားမူေတြထဲမွာဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြကုိထူးထူးျခားျခားအမုန္းထားတယ္ ဆုိတာ မေတြ႕ရဘူး လုိ႔ ဆုိထားပါတယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ ျဗာဟၼဏသုတၱ သကၤရဘာသယ က်မ္းထဲမွာ သကၤရျဗာဟၼဏရဲ႕ ဗုဒၶ၀ါဒ ဆန္႔က်င္ေရး ၀ါဒကုိ ေတြ႕ႏုိင္ပါတယ္။ အဲဒီက်မ္း ထဲမွာ ‘‘ဗုဒၶဟာ လူထုရဲ႕ ရန္သူျဖစ္တယ္၊ သူဟာအေၾကာင္းအက်ိဳးညီညြတ္မူမရွိတဲ့ ၊ နားလည္ရခက္ခဲတဲ့ တရားေတြ ကုိေဟာ ၾကားခဲ့တယ္’’ လုိ႔ ေရးသားပါရွိပါတယ္။

ဆုိခဲ့ၿပီးတဲ့ အေၾကာင္းရာေတြကုိ ခ်ဳပ္လုိက္ရင္ ကုမာရိဠ ဘ႗နဲ႔ သကၤရ ျဗာဟၼဏတုိ႔ရဲ႕ ျပင္းထန္တဲ့ ဗုဒၶ၀ါဒ ဆန္႔က်င္ေရး လႈံေဆာ္မူေတြေၾကာင့္ အိႏၵိယႏုိင္ငံက ေဒသေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ဗုဒၶ၀ါဒ ကြယ္ေပ်ာက္ခဲ့ရတယ္ လုိ႔ ေကာက္ခ်က္ဆြဲရမွာ ျဖစ္တယ္။ ေအဒီ (၁၂) ရာစု အေစာပုိင္းမွာ ပၪၥာလတုိင္းက ေဗာဍမာယုဋာ ကုိ မေရာက္လာခင္ ၀ါရမသီ၀ တစ္ဦးဟာ ေတာင္ ပုိင္းေဒသက ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ တစ္ဆူကုိ ဖ်က္ဆီးခဲ့ေၾကာင္း ဂုဏ္ယူ၀ံ့ၾကြားစြာ ေျပာဆုိထားတာကို ေဗာဒန္ ေက်ာက္စာမွာ ေတြ႕ရတယ္။

စာလုက်ေက်ာက္စာမွာေတာ့ ၀ီရပု႐ုသ လုိ႔ေခၚတဲ့ ေျမပုိင္ရွင္ အႀကီးကဲ တစ္ဦးဟာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ရန္လုိမုန္းထား ဆန္႔ က်င္ခဲ့ေၾကာင္း၊ သူေၾကာင့္ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ အဲဒီ အရပ္မွာ မထြန္းကားခဲ့ေၾကာင္းနဲ႔ သူဟာ ပလႅင္ေပၚမွာ ရွီ၀ ရဲ႕ လိင္အဂၤါကုိ ကုိးကြယ္ခဲ့ေၾကာင္း ေရးသားထားတယ္။ ၀ဂၤါလ စစ္တပ္ဟာ ေသာမပုရမွာ ရွိတဲ့ နာမည္ေက်ာ္ ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းရဲ႕ တစ္စိတ္တစ္ပုိင္းကုိ မီး႐ူိ႕ ဖ်က္စီးခဲ့ေၾကာင္း၊ ဒီ ဖ်က္စီးမူေၾကာင့္ က႐ုဏာမိၾတာဘြဲ႕ေတာ္ရွိတဲ့ ရဟန္းတစ္ပါး ပ်ံလြန္ခဲ့ေၾကာင္း မွတ္တမ္းတစ္ခု မွာ ေဖာ္ျပထား တယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔ လုိ႔ ျဗာဟၼဏေတြရဲ႕ ဗုဒၶ၀ါဒအေပၚ ရန္လုိမုန္းထားမူေတြဟာ အိႏၵိယႏုိင္ ငံမွာ ဗုဒၶ၀ါဒ ကြယ္ေပ်ာက္ျခင္းရဲ႕ အဓိကအေၾကာင္းရင္းေတြ အနက္က တစ္ခု ျဖစ္တယ္လုိ႔ ေကာက္ခ်က္ဆြဲ
တာျဖစ္တယ္။ အဲဒီေနာက္ ပုိင္း ျဗာဟၼဏ၀ါဒဟာ ဥဒၶေယာတကရ၊ ကုမာရိဠ၊ သကၤရ၊ ဥဒယန၊ ၀ါစသပတိ မိသရ တုိ႔ရဲ႕ ပံ့ပုိးေထာက္ပံ့မူ၊ ခ်ီးေျမႇာက္အားေပးမူ နဲ႔ အိႏၵိယႏုိင္ငံရဲ႕ ေဒသမ်ားစြာမွာ ထြန္းကားျပန္႔ပြားခဲ့ပါတယ္။

အိႏၵိယႏုိင္ငံ ဗုဒၶ၀ါဒ ကြယ္ေပ်ာက္ျခင္း ...
=============================
အုပ္ခ်ဳပ္သူ ဘုရင္ေတြရဲ႕ ႏွိပ္စက္ပိတ္ပင္ျခင္း ကလည္း အိႏၵိယႏုိင္ငံမွာ ဗုဒၶ၀ါဒေပ်ာက္ကြယ္သြားခဲ့ျခင္းရဲ႕ အေၾကာင္းရင္းတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့တယ္။ သမုိင္းဆရာ အခ်ဳိ႕ကေတာ့ အထူးသျဖင့္ ျဗာဟၼဏ၀ါဒီ ဘုရင္ေတြရဲ႕ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြ အေပၚႏွိပ္စက္ ပိတ္ပင္ျခင္း ဟာ အိိႏၵိယ မွာ ဗုဒၶ၀ါဒ က်ဆုံးေစခဲ့တဲ့ အဓိကက်ဆုံး အေၾကာင္းရင္းတစ္ခု ျဖစ္ခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။
ျဗာဟၼဏဘုရင္ ပုသွ်မိၾတ သုဂၤ (ဘီစီ ၁၈၇ - ၁၅၁) ဟာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြကုိ ရက္ရက္စက္စက္ ႏွိပ္ကြပ္ခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိပါ တယ္။ တိဘက္ သမုိင္းဆရာ တရာနာထ ကေတာ့ သူဟာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ႏွိပ္ကြပ္ခဲ့သူ ရက္စက္တဲ့ ျဗာဟၼဏ ဘုရင္တစ္ပါးျဖစ္တယ္ လုိ႔ ေရးသားခဲ့တယ္။ တ႐ုတ္နဲ႔ ဂ်ပန္ သမုိင္းအခ်ဳိ႕မွာ လည္း ပုသွ်မိၾတ အမည္ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ႏွိပ္ကြပ္ခဲ့တဲ့ ဘုရင္ေတြရဲ႕ အမည္
စာရင္းမွာ ထိပ္ဆုံးက ပါ၀င္ေနေၾကာင္းေတြ႕ရတယ္။ ပုရာဏ္က်မ္းမွာ စစ္ေသနာပတိ စစ္သူႀကီး ပုသွ်မိၾတဟာ ေမာရိယ အင္ ပါယာ ရဲ႕ ေနာက္ဆုံးဘုရင္ ျဗဟျဒထ ကုိ လုပ္ႀကံသတ္ျဖတ္ၿပီး မာဂဓ ထီးနန္းကုိ သိမ္းပုိက္ခဲ့တယ္။ ၿပီးေတာ့ သုဂၤမင္းဆက္ကုိ စတင္ တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး အဲဒီ မင္းဆက္ဟာ ႏွစ္ေပါင္း (၁၁၂) ၾကာ (ဘီစီ ၁၈၇ - ၇၅) ထီးနန္း စုိးစံခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ျဗဟျဒ ထ လုပ္ႀကံခံခဲ့ရျခင္းဟာ ႏွစ္ေပါင္း (၁၃ရ) ႏွစ္ၾကာစုိးစံခဲ့တဲ့ ေမာရိယာ အင္ပါယာကုိ အဆုံးသတ္သြားေစခဲ့တယ္။ ပုသွ်မိၾတ ရဲ႕ မ်ဳိး႐ုိး အဆက္ အႏြယ္နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး ပညာရွင္ေတြ အယူဆ အမ်ဳိးမ်ဳိးကြဲၾကေပမဲ့ သူဟာ သုဂၤ မင္းဆက္ကုိ စတင္တည္ေထာင္ခဲ့သူ ပထမဆုံး ဘုရင္ ျဖစ္တယ္ ဆုိတာကုိေတာ့ အားလုံး လက္ခံထားၾကတယ္။ ဒိဗ်ာ၀ဒါနက်မ္း နဲ႔ တာရာနာထ ရဲ႕ ေရးသားမူအရ ပုသွ် မိၾတ ဘုရင္ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ အျပင္းအထန္ ရန္လုိမုန္းတီးသူ ျဖစ္ေၾကာင္းသိၾကရတယ္။ သူဟာ ေစတီေတြကုိ ၿဖိဳဖ်က္ခဲ့တယ္။ မဇၥ်ိမ ေဒသ ကေန ပန္ဂ်ပ္ျပည္နယ္က ဇာလႏၶရာ ထိ ေဒသတစ္ေလွ်ာက္လုံးက ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေပါင္းမ်ား စြာကုိ မီးတုိက္ ခဲ့ၿပီး က်မ္းတတ္ ရဟန္းေတြကုိလည္း သတ္ျဖတ္ခဲ့တယ္ လုိ႔ ဒိဗ်ာ၀ဒါန မွာ ေရးသားထားတယ္။ သူဟာ ပါဋလိပုတ္ က နာမည္ေက်ာ္ ကုကၠဳဋာရာမ ေက်ာင္းတုိက္ႀကီးကုိေတာင္ ဖ်က္စီးဖုိ႔ ႀကိဳးစားခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ ေက်ာင္းတုိက္ႀကီးကုိ အႏၱာရာယ္ မျပဳႏုိင္ခဲ့ေၾကာင္း သိရတယ္။ ပညာရွင္အခ်ဳိ႕ကေတာ့ ပုသွ်မိၾတဘုရင္ဟာ တစ္ဖက္က ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတြကုိ ဖ်က္စီးျခင္းနဲ႔ အျခားတစ္ဖက္က သူနဲ႔ ေခတ္ၿပိဳင္ ျဗာဟၼ ဏ ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္ေတြရဲ႕ အကူအညီနဲ႔ ျဗာဟၼဏ၀ါဒ ယဇ္ပူေဇာ္ျခင္း ဓေလ့ အခမ္းအနားေတြကုိ ျပန္လည္ထြန္းေစျခင္းျဖင့္ သူ႕ဟာ ျဗာဟၼဏ ၀ါဒ ျပန္လည္ထြန္းကားေရးအတြက္ ဦးေဆာင္ ဘုရင္ျဖစ္ေၾကာင္း ျပသခဲ့တယ္ လုိ႔ဆုိပါတယ္။ ၀ါျဒဘ နဲ႔ ယ၀နတုိင္း စစ္ပြဲေတြ အၿပီးမွာ ျမင္းႏွစ္ေကာင္ ယဇ္ ပူေဇာ္ ပြဲ ျပဳလုပ္ခဲ့ျခင္းဟာ ပုသွ်မိၾတရဲ႕ ျဗာဟၼ၀ါဒအေပၚ နက္နက္႐ႈိင္း႐ႈိင္း သက္၀င္ျခင္းကုိ ေဖာ္ျပေနပါတယ္။

ရႊင္က်န္ဟာ ၀ိၾကမဒိတ်ာ လုိ႔ ထင္ရွားတဲ့ ဘုရင္တစ္ပါးနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သူ႕မွတ္တမ္းမွာ ေရးသားထားခဲ့တယ္။ အဲဒီ ဘုရင္ဟာ ၀ါသုဗႏၶဳရဲ႕ ဆရာ
ဗုဒၶ ဒ ႆ န ပညာရွင္ မေနာရထ မေထရ္ ကုိ ဖိအားေပး ေႏွာက္ယွက္ခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ အဲဒီ ဘုရင္ ဟာ မေနာရထ မေထရ္နဲ႔ တိတၳိဆရာ အေယာက္ (၁၀၀) တုိ႔ကုိ အယူ၀ါဒေရးရာ စကားစစ္ထုိးဖုိ႔ အစည္းေ၀းႀကီးတစ္ခု က်င္းပ ေပးခဲ့ၿပီး အကယ္၍ မေနာရထ ဟာ ဒီစကားစစ္ထုိးပြဲမွာ ႐ႈံးနိမ့္ခဲ့ရင္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြဟာ ေသဒဏ္ခံရမယ္ လုိ႔ အမိန္႔ ထုတ္ျပန္ ခဲ့ေၾကာင္း ေရးသားထားတယ္။ မေနာရထ မေထရ္ ဟာ ၿပိဳင္ဘက္ တိတၳိေခါင္းေဆာင္ (၉၉) ေယာက္ကုိ အႏုိင္ယူခဲ့ တယ္။

ဒါေပမဲ့ ေနာက္ဆုံး တတၳိ ေခါင္းေဆာင္နဲ႔ ဆက္လက္ၿပီး အယူ၀ါဒေရးရာ ၿပိဳင္ဆုိင္ေဆြးေႏြးတဲ့အခါ ဘုရင္နဲ႔ ဗုဒၶဘာသာ ၀င္ မဟုတ္သူ ျပည္သူေတြဟာ ေအာ္ဟစ္ ကန္႔ကြက္ၾကတယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ဒီ ျဖစ္ရပ္ေၾကာင့္ မေနာရထ မေထရ္ ဟာ စိတ္ မေကာင္းျဖစ္ခဲ့ၿပီး ‘‘ပရိသတ္ ဟာ တရားမွ်တမူ မရွိဘူး’’ လုိ႔ သူ႕တပည့္ ၀ါသုဗႏၶဳထံ စာေရးသား ေျပာဆုိခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္ျပ ထားတယ္။ ဒီ ဘုရင္ဟာ ေနာက္ပုိင္းမွာ စစ္႐ႈံးခဲ့ၿပီး ပညာရွိေတြကုိ ပူေဇာ္ အသိမွတ္ျပဳတဲ့ ဘုရင္တစ္ပါးက ဆက္ခံ အုပ္စုိးခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ အဲဒီ ဘုရင္ လက္ထက္မွာ ၀ါသုဗႏၶဳ ဟာ တိတၳိဆရာေတြ အားလုံးကုိ အယူ၀ါဒ ေရးရာ စကားၿပိဳင္ဆုိင္ၿပီး အႏုိင္ ယူခဲ့ေၾကာင္း ဆက္လက္ေရးသားထားတယ္။ ပညာရွင္ေတြကေတာ့ ၀ိၾကမာဒိတ်ာ မင္းဟာ ၾကမာဒိတ်ာဘြဲ႕ နဲ႔ ၀ိၾကမာဒိတ်ာ ဘြဲ႕အမည္ေတြနဲ႔ ထင္ရွားတဲ့ သၠ ႏၱဂုပတ ဘုရင္ျဖစ္တယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။

ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ရန္လုိႏွိပ္ကြပ္ခဲ့တဲ့ ေနာက္ ဘုရင္တစ္ပါးကေတာ့ အာဏာရွင္ တု႐ုရွကလုိ႔ အမည္တြင္တဲ့ မိဟိရကုလ (မိဟိရဂုလ)ဘုရင္ျဖစ္တယ္။
သမုိင္းဆရာ တာရာနာထနဲ႔ ဘူစတန္တုိ႔ရဲ႕ ေရးသားမူအရ သူဟာ ကသီၼိရ တုိင္းကုိ သိမ္းပုိက္အုပ္စုိးခဲ့တဲ့ တု႐ုရွက ဘုရင္ျဖစ္ တယ္။ ကသၼီရတုိင္းရဲ႕ နာမည္ေက်ာ္သမုိင္းဆရာ နဲ႔ ရာဇတရ ဂၤ ိဏီ က်မ္းဆရာျဖစ္တဲ့ ကာဠႇဟန က ဒီဘုရင္ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ရန္လုိ ႏွိပ္ကြပ္ခဲ့တဲ့ ဘုရင္တစ္ပါးျဖစ္ၿပီး သူ႕ရဲ႕ ရက္စက္မူေတြေၾကာင့္ သူဟာ ယမမင္းနဲ႔ ဥပမာေပးရမွာ ျဖစ္တယ္ လုိ႔ ဆုိပါ တယ္။ ၿပီးေတာ့ သူ႕ရဲ႕ရက္စက္မူေတြနဲ႔ မေကာင္းမူေတြကုိ အေသးစိတ္ မွတ္တမ္းတင္ရရင္ မွတ္တမ္းတင္သူပါ မေကာင္းမူေတြ နဲ႔ ၿငိစြန္းသြားႏုိင္တယ္ လုိ႔ေတာင္ ေရးသားခဲ့တယ္။ မဟိရကုလ ဘုရင္ဟာ ဟိႏၵဴ၀ါဒ ထြန္းကားျပန္႔ပြားဖုိ႔ အတြက္ အေရးပါတဲ့ ေဆာက္ရြက္မူေတြ လုပ္ေဆာင္ခဲ့ေၾကာင္းလည္း အဲဒီ မွတ္တမ္းကတစ္ဆင့္ သိၾကရတယ္။ သူဟာ ရွီ၀ နတ္ဘုရားကုိ ကုိး ကြယ္သူျဖစ္ၿပီး ရွရီနဂရ မွာ ရွီ၀နတ္ဘုရားေက်ာင္း တစ္ေက်ာင္း ေဆာက္လုပ္ကုိးကြယ္ခဲ့တယ္။

သူဟာ ဗုဒၶ၀ါဒီေတြကုိ ႏွိပ္ ကြပ္ခဲ့ၿပီး ရက္ရက္စက္စက္ ဆက္ဆံျပဳမူခဲ့တယ္။ သူ႔ရဲ႕ ဦးေဆာင္လႈံေဆာ္မူေၾကာင့္ ပန္ဂ်ပ္ျပည္နယ္နဲ႔ ကသၼီရ မွာ ရွိခဲ့တဲ့ ဗုဒၶ ဘာသာ၀င္မ်ားစြာ သတ္ျဖတ္ခံခဲ့ရ႐ုံမွ် မကဘူး၊ ဂူေက်ာင္းဘုရားေစတီမ်ားစြာနဲ႔ ဗုဒၶသာသနိက အေဆာက္အဦးမ်ားစြာလည္း ဖ်က္စီးခံခဲ့ရတယ္။ သူဟာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြကုိ အက်င့္ပ်က္ၿပီး အာဏာဖီဆန္သူေတြလုိ႔ ယူဆခဲ့တယ္။ ဗုဒၶဘာသာ ဂူေက်ာင္း ဘုရား၊ ေစတီေပါင္း (၁၆၀၀) ကုိ ဖ်က္စီးခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ အေရအတြက္ေပါင္း ေကာဋိ ကုိးရာ ကုိလည္း သတ္ခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိထားတယ္။ သမုိင္းဆရာ အာ.စီ မိၾတ ကေတာ့ ကသၼီရတုိင္းမွာ ဗုဒၶ၀ါဒ ဟာ မိဟိရ ကုလ ဘုရင္ လက္ထက္ေလာက္က စနစ္တက်ႏွိပ္ကြပ္ဖ်က္စီးခံခဲ့ရတာ နဲ႔ ဟရရွ မင္းဆက္နဲ႔ ကလသ မင္းဆက္ေတြ အတြင္း မၾကာခဏ ႏွိပ္ကြပ္ခံခဲ့ရတာေတြ ေပါင္းမိၿပီး အထူး ကံဆုိးခဲ့တယ္ လုိ႔ ေျပာရမွာျဖစ္ေၾကာင္း ေရးသားထားတယ္။

ၾကာ ပြင့္မ်က္ႏွာေတာ္ သုတၱံမွာေတာ့ မိဟိရကုလ ဘုရင္ရဲ႕ ဗုဒၶ၀ါဒ အေပၚ ဖိႏွိပ္ရန္လုိမူ ကုိ ေဖာ္ျပထားတယ္။ သူဟာ ကိပန္ မွာရွိတဲ့ ဗုဒၶ၀ါဒီေတြကုိ သတ္ေစခဲ့သလုိ သူ႕ရဲ႕ လႈံေဆာ္မူေၾကာင့္ ဗုဒၶျမတ္စြာရဲ႕ သပိတ္ေတာ္လည္း ကြဲခဲ့ရတယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ တ႐ုတ္ မွတ္တမ္းက်မ္းတစ္က်မ္းမွာေတာ့ သူဟာ ကိပန္ က ဗုဒၶဘာသာ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းမ်ားစြာကုိ ၿဖိဳဖ်က္ေစခဲ့ၿပီး သံဃာေတြကုိ သတ္ေစခဲ့တယ္။ ၂၃ ပါးေျမာက္ နာယက မေထရ္ျမတ္ျဖစ္တဲ့ သိ ံဟ မေထရ္ ဟာ ဒီ ဘုရင္ရဲ႕ အမိန္နဲ႔ ေသဒဏ္က်ခံခဲ့ရတယ္ လုိ႔ ဆုိ္ပါတယ္။
ေကာသမၺီက ေဃာသိတာရာမ ေက်ာင္းေတာ္ အၾကြင္းက်န္ အပ်က္စီးေတြထဲကေန ေနာက္ထပ္ ဟန္း လူမ်ဳိး ဘုရင္တစ္ပါး ျဖစ္တဲ့ ေတာရမာဏရဲ႕ အမိန္႔ တံဆိပ္တုံးတစ္ခုကုိ ရွာေဖြေတြ႕ရွိခဲ့တယ္။ ဒီ အခ်က္က ေတာရမာဏ ဦးေဆာင္ခဲ့တဲ့ ဟန္းလူမ်ဳိး ေတြဟာ ဒီ ေက်ာင္းေတာ္ႀကီးကုိ ဖ်က္စီးခဲ့တယ္ လုိ႔ ညႊန္းဆုိေနတယ္။ ဂ်ဳိးဇက္ အက္ဒင္ ရဲ႕ မွတ္တမ္း အရ (၆) ရာစုႏွစ္ အစ မွာ တ႐ုတ္ျပည္ထဲကုိ ၀င္ေရာက္လာတဲ့ အိႏၵိယႏုိင္ငံသား အေရတြက္ဟာ (၃၀၀၀) ေလာက္ရွိမယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ သူတုိ႔ဟာ ျဗာဟၼဏ ဘုရင္ရဲ႕ ႏွိပ္စက္မူ ဒဏ္ကုိ မခံႏုိင္လုိ႔ ထြက္ေျပးလာခဲ့တဲ့ဗုဒၶ၀ါဒီေတြျဖစ္ေၾကာင္း ေရးထားတယ္။ အဲဒီ ျဗာဟၼဏဘုရင္
ဆုိတာ ဟန္းလူမ်ဳိး ဘုရင္ေတြ ျဖစ္ႏုိင္စရာ အမ်ားႀကီးရွိတယ္။

ေနာက္ထပ္ ဗုဒၶ၀ါဒကို ရန္လုိ ႏွိပ္ကြပ္ခဲ့တဲ့ ဘုရင္ကေတာ့ ေဂါဒျပည္ ဘုရင္ သသကၤ ျဖစ္တယ္။ ဂ်ဳိ ရွီ ရဲ႕ မွတ္ခ်က္အရ ေရွး ေခတ္ အိႏၵိယသမုိင္းက ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ဆန္႔က်င္ခဲ့တဲ့ ျဗာဟၼဏ ဘုရင္ေတြထဲမွာ ပုသွ်မိၾတ သုဂၤ မင္း ၿပီးရင္ သသကၤ မင္းဟာ အထင္ရွားဆုံး ဥပမာျပဳစရာ မင္းျဖစ္တယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ဒီ ဘုရင္ ဟာ ပါဋိလိပုတ္မွာ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြ အျမတ္တႏုိ္းပူ ေဇာ္ခဲ့တဲ့ ဗုဒၶေျခရာေတာ္ ေတြပါတဲ့ ေက်ာက္တုံးေတာ္ကုိ ဂဂၤါျမစ္ထဲ ပစ္ခ်ေစခဲ့တယ္။ သူဟာ ဗုဒၶဂါယာမွာ ရွိတဲ့ မဟာေဗာဓိ ေညာင္ပင္ႀကီးကုိ အျမစ္ကေန တူးၿဖိဳေစခဲ့ ႐ုံမွ် မက ၾကြင္းက်န္ေနတဲ့ အပင္ေနရာကိုလည္း မီးတုိက္ေစခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ မဟာေဗာဓိပင္ရဲ႕ အေရွ႕ဘက္မွာ ထားရွိပူေဇာ္ထားတဲ့ ဗုဒၶဆင္းတုေတာ္ကုိ ဖယ္ရွားေစခဲ့ၿပီး ရွီ၀ နတ္ဘုရား ႐ုပ္တုကုိ ထားရွိ ပူေဇာ္ခဲ့တယ္။ မၪၨဴ သီရိ မူလကႅပ က်မ္းမွာ ေရးသားမွတ္တမ္းတင္ထားတဲ့ သသကၤမင္းရဲ႕ ဗုဒၶ၀ါဒ အေပၚရန္လုိ ႏွိပ္ကြပ္မူ ေတြ ဟာ ရႊင္က်န္ရဲ႕ မွတ္တမ္း ထဲက အတုိင္းပါဘဲ။
ရႊင္က်န္ရဲ႕ ဘ၀ခရီး မွတ္တမ္းထဲမွာ ဟရရွ ဘုရင္လက္ထက္အတြင္း ကေနာဂ်္က ျဗာဟၼဏေတြရဲ႕ ဗုဒၶ၀ါဒအေပၚ ရန္လုိမူကုိ လည္း ေတြ႕ရတယ္။ ကေနာဂ်္ က ပညာတတ္ ျဗာဟၼဏေတြဟာ ဟရရွဘုရင္က ဗုဒၶဘာသာကုိ အထူးေထာက္ပံ့ ခ်ီးေျမႇာက္ခဲ့မူ အေပၚ မနာလုိ ျဖစ္ၿပီး တ႐ုတ္ ဗုဒၶဘာသာ ဘုရားဖူးေတြ နားခုိဖုိ႔ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ တည္းခုိဇရပ္ကုိ ဖ်က္စီးပစ္ခဲ့ၿပီး ဘုရင္ ႀကီး ရဲ႕အသက္ကုိ ေတာင္ လုပ္ႀကံဖုိ႔ႀကိဳးစားခဲ့တယ္ လုိ႔ ဆုိထားပါတယ္။

အိႏၵိယႏုိင္ငံ ဗုဒၶ၀ါဒ ကြယ္ေပ်ာက္ျခင္း ...
==============================

ေအဒီ (၇) ရာစု ပါရွား က်ဆုံးသြားတဲ့အခါ အာရပ္ ေအာင္ႏုိ္င္သူေတြဟာ ပါရွန္ အင္ပါယာရဲ႕ ေျမာက္ဘက္ပုိင္းမွာ လွည့္လည္ ေနထုိင္ၾကတဲ့ တူရကီ လူမ်ဳိးစုေတြနဲ႔ ေပါင္းစည္းသြားခဲ့ၾကတယ္။ သူတုိ႔ဟာ ဘုံရန္သူကုိ တုိက္ခုိက္ရာမွာ အထူးသျဖင့္ေအာင္ ႏုိင္ခဲ့တဲ့ အာရပ္ေတြရဲ႕ အယူ၀ါဒကုိ လြယ္လင့္တကူ လက္ခံခဲ့ၾကပါတယ္။ အဲဒီ အခ်ိန္က အယူ၀ါဒ မ်ားစြာထြန္းကားေနေပမဲ့ ဗုဒၶ၀ါဒီ အမ်ားစု ေနထုိင္တဲ့ အာရွအလယ္ပုိင္း ကုိလည္း အာရပ္ေတြ ေအာင္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး အစ္စလာမ္ဘာသာ သြတ္သြင္းခဲ့တယ္။ အီရန္ ႏုိင္ငံအတြင္းမွာေတာ့ အဲဒီ ေခတ္ကာလ က အေနာက္ဘက္ အက်ဆုံး တုိင္းျပည္ျဖစ္တဲ့ အိႏၵိယ ဂ် ဂုဍ မင္းဆက္ အုပ္စုိးရာ ေဒသ ထိေရာက္လာခဲ့ၿပီး ေအဒီ ၆၅၀ မွာ တန္ျပန္ ခုခံမူနဲ႔ ႀကဳံခဲ့ရတယ္။ (အဲဒီ မင္းဆက္ဟာ ယာဒ၀ မင္းဆက္ က ဂဂ်နီ ကုိ ဗဟုိျပဳၿပီး တည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ ဒီေန႔ေခတ္ ကန္ဒဟာ ေဒသျဖစ္တယ္)။ ေအဒီ (၈) ရာစု အေစာပုိင္းမွာ အာရပ္ေတြ ဟာ သိႏၶဳႏုိင္ငံကုိ ကုန္းကေနေရာ၊ ပင္လယ္ကေနပါ တုိက္ခုိက္ခဲ့ၿပီး တျဖည္းျဖည္း သိမ္းပုိက္ႏုိင္ခဲ့တယ္။ ေအဒီ (၈) ရာစု ေႏွာင္းပုိင္းေရာက္တဲ့အခါ သိႏၶဳ ေဒသ ကုိ ေျခကုပ္ယူၿပီး တကၠသုိလ္နဲ႔ တကြ ၀လဘိ ေဒသ ကုိ ဖ်က္စီးႏုိင္ခဲ့တယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း အိႏၵိယ ‘‘ရာဇပုတ္’’ မင္းေတြ အထူးသျဖင့္ ပရတိဟာရ က မင္းေတြရဲ႕ တန္ျပန္ခုခံမူေၾကာင့္ အာရပ္ေတြဟာ သိႏၶဳ ေဒသ ကုိ တဖန္ ဆုတ္ခြာခဲ့ရျပန္တယ္။ အဲဒီ ေခတ္ကာလမွာ အေနာက္ဘက္ တုိင္းႏုိင္ငံက ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားစြာဟာ ပါလ အင္ပါယာ ကုိ စစ္ေဘးေရွာင္ ထြက္ေျပးခဲ့ၾကရတယ္။ တူရကီ ေတြဟာ အာရွမွာ အင္အားအေကာင္းဆုံး အစ္လာမ္ဘုရင္ ေတြျဖစ္လာခဲ့ပါတယ္။ သူတုိ႔ဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံရဲ႕ရတနာေျမ၀င္ေပါက္ကုိ ပိတ္ဆုိ႔ေနတဲ့ ဂ်ဂုဋ မင္းဆက္ ကုိ အႀကိမ္ႀကိမ္တုိက္ခုိက္ ခဲ့ၿပီး ေအဒီ (၉) ရာစု အကုန္ေလာက္မွာ အၿပီးတုိင္ သိမ္းပုိက္ႏုိင္ခဲ့တယ္။ ယာဒ၀ အဆက္ႏြယ္ေတြကေတာ့ ရာဂ်သန္ကုိဆုတ္ ခြာခဲ့ၿပီး ဂ်ဳိင္ဆလမီယား မွာ အေျချပဳေနခဲ့တယ္။ ေရွးေဟာင္း ယာဒ၀မင္းဆက္ရဲ႕ ၿမိဳ႕ေတာ္ ဂဂ်နီဟာ ဂႏၶာရတုိင္းကုိတုိက္ဖုိ႔ အတြက္ တူရကီေတြရဲ႕ ေျခကုပ္ေနရာျဖစ္ခဲ့တယ္။ ကာပိရွနဲ႔ ကုဘ (ကာဗူးလ္) အပါအ၀င္ ဂႏၶာရတုိင္းဟာ အရင္က ကူရွန္ မင္းဆက္ရဲ႕ အဆက္အႏြယ္ျဖစ္ပုံရတဲ့ ဆာဟိ သုိ႔မဟုတ္ ခတၱိယမင္းဆက္ေတြ အုပ္စုိးခဲ့တာျဖစ္တယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း ေအဒီ (၉) ရာစု အလယ္ပုိင္းေရာက္တဲ့အခါ ျဗာဟၼဏမင္းဆက္ ျဖစ္တဲ့ ဆာဟိ မင္းဆက္က လုပ္ႀကံသိမ္းပုိက္ၿပီး က်ယ္ျပန္႔တဲ့ အင္ပါယာ တစ္ခုထူေထာင္ခဲ့ႏုိင္ခဲ့လုိ႔ တူရကီတပ္ေတြကုိ ေနာက္ထပ္ တစ္ရာစုေလာက္ တန္ျပန္ခုခံထားႏုိင္ခဲ့တယ္။ အဲဒီ ေနာက္ ဂဂ်နီ (ဂန္ဇနီ) မွာ တူရကီမင္းဆက္တစ္ဆက္ (ယမီနီမင္းဆက္) တက္လာၿပီး ဂႏၶာရတုိင္းကုိ အျပင္းထန္ဆုံး စစ္ဆင္ ခဲ့တယ္။ အဲဒီ စစ္ပြဲဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံအတြက္ ရွည္ၾကာလြန္းတဲ့ စစ္ပြဲတစ္ပြဲျဖစ္ခဲ့ၿပီး မႀကဳံဘူးေလာက္ေအာင္ ရက္စက္ျပင္းထန္ ခဲ့တယ္။ ေခတ္ၿပိဳင္သမုိင္း မွတ္တမ္းဆရာေတြက ‘‘တူရကီစစ္ပြဲေတြ’’ ဟာ အိႏၵိယမွာ ဘုရင္အခ်င္းခ်င္း အင္အားၿပိဳင္ဆုိင္တုိက္ ခုိက္တဲ့ စစ္ပြဲေတြနဲ႔ အမ်ားႀကီးကြာျခားၿပီး စစ္ပြဲ ပုံစံသစ္ျဖစ္တယ္လုိ႔ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့ၾကရတယ္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံဟာ ယဥ္ေက်းမူႀကီး တစ္ခုလုံး လုံး၀ ၿပိဳလဲမသြားေအာင္ ခုခံတုိက္ခိုက္ခဲ့ရတယ္။ ေအဒီ (၁၀) ရာစုအကုန္နဲ႔ (၁၁) ရာစုအစ အတြင္း မွာ တုိက္ ပြဲ အႀကိမ္ႀကိမ္ ဆင္ႏႊဲၿပီး ဆာဟိစ္ တပ္ေတြဟာ ကာပိရွနဲ႔ ဂႏၶာရေတာင္ၾကားေရာက္ေအာင္ တုိက္ထုတ္ခံခဲ့ရတယ္။
ေအဒီ ၁၀၂၀ ကုိ ေရာက္တဲ့အခါ ဆာဟိစ္မင္းဆက္ ဟာ နယ္ေျမအားလုံး ဆုံး႐ူံးခဲ့ရၿပီး သူတုိ႔ရဲ႕ လက္က်န္တပ္ေတြကေတာ့ကက္ ရွ္မီးယား သုိ႔မဟုတ္ မာလ၀ ေဒသက ပရမာရ ရာဇပုတ္ တုိင္းျပည္မွာ ခုိလႈံခဲ့ရတယ္။ အဲဒီေနာက္ တူရကီ ေခါင္းေဆာင္ ဆူလ္တန္ မုိဟာ မဒ္ ဟာ ပရတိဟာရ ျပည္ကုိ တုိက္ခုိက္ခဲ့ျပန္တယ္။ သူ႔ အတြက္ ကံေကာင္းတာက အဲဒီ အခ်ိန္က ပရတိဟာရ မွာ အင္ပါယာ ၿပိဳကြဲေနၿပီး ေျမရွင္ေတြ တကြဲတျပား ႀကီးစုိးေနတာျဖစ္တယ္။ အဲဒီ ေနာက္ ဆက္ၿပီး က်ယ္ျပန္႔ တဲ့ ေဒသတစ္ေလွ်ာက္ ဆက္လက္ တုိက္ခုိက္သိမ္းပိုက္ခဲ့ျပန္တယ္။ သိမ္းပုိက္ရာေဒသ တစ္ေလွ်ာက္မွာ လုယက္ဖ်က္ဆီးမူေတြအႀကီးက်ယ္လုပ္ခဲ့ သလုိ၊ ေက်းကၽြန္ေပါင္းမ်ားစြာကုိလည္း ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္ခဲ့တယ္။ ရတနာ ပစၥည္းေပါင္းမ်ားစြာစုေနတဲ့ ဘုရားေက်ာင္းေပါင္း ေထာင္ခ်ီကုိလည္း ၿဖိဳခ်ဖ်က္စီးခဲ့တယ္။ မထုရာ ၿမိဳ႕လည္း လုယက္ဖ်က္ဆီး ခံခဲ့ရတယ္။ ပရတိဟာရ တပ္မႀကီးတစ္ခုလုံးက် သြားတဲ့အခါ ၿမိဳ႕ေတာ္ ကာညကုဗ္ဂ်္ လည္းဘဲ ဖ်က္ဆီးခံခဲ့ရပါတယ္။ ဘုရားေက်ာင္းေပါင္း (၁၀၀၀၀) ေလာက္ဟာ လက္မူပစၥည္းေတြနဲ႔ အတူ ဖ်က္ဆီးခံခဲ့ရၿပီး အဲဒီေက်ာင္းတုိက္ေတြမွာ မေျပးဘဲ က်န္ရစ္သူေတြ သတ္ျဖတ္ခံခဲ့ရတယ္ လုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ေနာက္ဆုံး စျႏၵာတရိယ ဘုရင္ ၀ိဓ်ဓရ ဟာ တူရကီတပ္ေတြကုိ တားဆီးနုိင္ခဲ့တယ္။ သ႔ုိေသာ္လည္း မုိဟာမက္ဒ္ရဲ႕ တပ္ေတြဟာ ပန္ဂ်ပ္ျပည္နယ္ အပါ၀င္ သိႏၶဳနယ္တစ္ခုလုံးကုိ သိမ္းပုိက္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး သူ႕ရဲ႕ အင္ပါယာအတြင္း သြတ္သြင္းႏုိင္ခဲ့လုိ႔ အိႏၵိယမွာ က်ယ္ျပန္႔တဲ့ တူရကီအင္ပါယာတစ္ခု တည္ေထာင္ႏုိင္ခဲ့တယ္။ ဒီလုိ တူရကီတပ္ေတြနဲ႔ အိႏၵိယက ေဒသခံ တုိင္းျပည္ ငယ္ အသီးသီးက တပ္ေတြရဲ႕ ဆက္တုိက္ စစ္ပြဲေတြၿပီးတဲ့အခါ ေနာက္ထပ္ ႏွစ္ေပါင္း (၁၅၀) ေလာက္ၾကာတဲ့အထိ ထူးျခားတဲ့ ေျပာင္းလဲမူေတြ ကို မေတြ႕ခဲ့ၾကရဘူး။
အဲဒီ ေခတ္တစ္ေလွ်ာက္ ထူးျခားခ်က္တစ္ခုကဘာလဲဆုိေတာ့ အိႏၵိယႏုိင္ငံအတြင္းမွာ တုိင္းျပည္ငယ္မ်ားစြာ တကြဲတျပားရွိေနခဲ့ တာျဖစ္ၿပီး ဘယ္တုိင္းျပည္ကမွ အင္ပါယာတစ္ခုျဖစ္ေအာင္ မစုစည္းႏုိင္ခဲ့တဲ့အခ်က္ျဖစ္တယ္။
ေအဒီ ၁၁၇၃ မွာ အာရွအလယ္ပုိင္းက တူရကီဘုရင္ မုိဟာမဒ္ဟာ ယာမီနီမင္းဆက္ကုိ ျဖဳတ္ခ်ခဲ့တယ္။ ေအဒီ ၁၁၇၈ မွာသူဟာ ဂူဂ်ာရတ္ျပည္ကုိ တုိက္ခုိက္ခဲ့ေပမဲ့ မေအာင္ျမင္ဘဲ တပ္မ်ားစြာ ဆုံး႐ႈံးခဲ့ရတယ္။ အဲဒီ ေခတ္မွာ တကြဲတျပားျဖစ္ေနတဲ့ အိႏၵိယ က တုိင္းျပည္ငယ္ေတြဟာ ခုေျပာခဲ့သလုိတုိင္းျပည္ငယ္ တစ္ခုက တူရကီတပ္ေတြကုိ တုိက္ခုိက္ေအာင္ႏုိင္ခဲ့တယ္ဆုိရင္ သူတုိ႔အတြက္ အဲဒီ တူရကီတပ္ေတြဟာ ၿခိမ္းေခ်ာက္ႏုိင္ခဲ့ပုံမရဘူး။ အင္အားႀကီးထြားလာတဲ့ ရာဇပုတ္ ျပည္ငယ္တစ္ခုျဖစ္တဲ့ စာဟမာနျပည္ ဟာ ကာညကုဗ္ဂ်္ ကေန အင္ပါယာေထာင္ဖုိ႔ ႀကိဳစားလာတဲ့ ဂါဟဍ၀ါလျပည္ကုိ စစ္ေၾကျငာတုိက္ခုိက္ခဲ့တယ္။ တူရကီအင္ပါယာနဲ႔ အိမ္နီးခ်င္းတုိင္းျပည္ငယ္ေတြျဖစ္တဲ့ ဂူဂ်ာရတ္နဲ႔ စျႏၵာတေရယ ျပည္တုိ႔ကုိလည္း စစ္ေၾကျငာခဲ့တယ္။ အဲဒီ တုိင္ျပည္ငယ္ေတြ ဟာ ၁၁၉၀-၁ မွာ တူရကီအင္ပါယာကုိ ေအာင္ႏုိင္ခဲ့ၿပီး ပန္ဂ်ပ္ျပည္ထိ ထုိးေဖာက္ႏုိင္ခဲ့လုိ႔ အင္ပါယာႀကီး တစ္ခုထူေထာင္ဖုိ႔ အလားလာရွိခဲ့ေပမဲ့ မုိဟာမဒ္ဟာ ဂဂ်နီမွာ စစ္တပ္အသစ္ဖြဲ႕စည္းၿပီး ေအဒီ ၁၁၉၂ မွာ ျပင္းျပင္းထန္ထန္ တန္ျပန္တုိက္ခုိက္ခဲ့တယ္။ ယုံၾကည္မူလြန္ကဲခဲ့တဲ့ စာဟမာနက တပ္ေတြဟာ ပုိၿပီး စနစ္က်တဲ့ မုိဟာမဒ္တပ္ေတြရဲ႕ ဒဏ္

ယုံၾကည္မူလြန္ကဲခဲ့တဲ့ စာဟမာနက တပ္ေတြဟာ ပုိၿပီး စနစ္က်တဲ့ မုိဟာမဒ္တပ္ေတြရဲ႕ ဒဏ္ကုိ မခံႏုိင္ဘဲ သူတုိ႔ရဲ႕ၿမိဳ႕ေတာ္ အဂ်ယေမ႐ုထိ ဆုတ္ခြာခဲ့ရတယ္။ ဒီလုိ ဆုတ္ခြာတဲ့အခါ အိႏၵိယေျမာက္ပုိင္းလြင္ျပင္ရဲ႕ အေရွ႕ ဘက္ဆုတ္ခြာရာ လမ္းတစ္ေလွ်ာက္ စစ္မ်က္ႏွာဟာ အခုခံမရွိ ပြင့္ဟသြားခဲ့ရ တယ္။ ေနာက္ႏွစ္မွာဘဲ မုိဟာမဒ္ဟာ ဗရာဏသီနဲ႔ ကာညကုဗ္ဂ်္ ပါ၀င္ေနတဲ့ ဂါဟဋ၀ါလ ကုိတုိက္ဖုိ႔ သူ႔ရဲ႕တပ္ေတြကုိ ေစလႊတ္ခဲ့တယ္။ အဲဒီ တပ္ေတြဟာ ေအာင္ပြဲ ဆင္ခဲ့ၿပီး ဗရာဏသီဟာ လုယက္ဖ်က္ဆီးခံခဲ့ရသလုိ ဘုရားေက်ာင္း ေထာင္ခ်ီလည္း ၿဖိဳဖ်က္ခံခဲ့ရတယ္။

ဘုရားေက်ာင္းေတြ ေနရာ မွာ ဗလီေပါင္းမ်ားစြာေဆာက္လုပ္ခဲ့တယ္။ ဗရာဏသီရဲ႕ အလြန္မွာ ယခင္က ပါလ မင္းဆက္အုပ္စုိးခဲ့တဲ့ နယ္ေျမရွိေနတယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း ပါလမင္းဆက္ဟာ ေအဒီ ၁၁၆၂ မွာ ေျမရွင္မင္း ဆက္ျဖစ္တဲ့ ေသနမင္းဆက္ရဲ႕ ပုန္ကန္မူေၾကာင့္ ႏုိင္ငံ ငယ္ေတြ အျဖစ္ အစိတ္စိတ္ကြဲသြားခဲ့ပါတယ္။ ေသနမင္းဆက္ကလည္း ေတာင့္တင္းခုိင္မာတဲ့ ႏုိင္ငံတစ္ခု အျဖစ္မရပ္တည္ႏုိင္ခဲ့ဘူး။ (၁၃) ရာစု အတြင္း ဒီနယ္ေျမမွာ ဘာေတြျဖစ္ပ်က္ခဲ့တယ္ ဆုိတာကုိေတာ့ အေသခ်ာမေျပာႏိုင္ဘူး။ သုိ႔ေပမဲ့ သမုိင္းဆရာ တာရာနာထ္ရဲ႕ ေရးသားမူအရ ဣရွ၀ရ(ထာ၀ရဘုရား၊ရွိ၀ သုိ႔မဟုတ္ ဗိရွႏုိး) ကုိးကြယ္တဲ့ မင္းဆက္ (ေသနမင္းဆက္ျဖစ္ႏုိင္တယ္) ဟာ တူရကီတပ္ေတြကုိ မဆန္႔က်င္ခဲ့ဘူးလုိ႔ သိရပါတယ္။ တူရကီေတြဟာ သူတုိ႔ရဲ႕ ေျမရွင္ဘုရင္ခံေတြထားရွိၿပီး အိႏၵိယအေရွ႕ပုိင္းမွာ အင္ပါယာ ခ်ဲ႕ထြင္ခဲ့တယ္လုိ႔ ဆုိတယ္။

တူရကီ မွတ္တမ္းေတြအရ စစ္ဗုိလ္ခ်ဳပ္ ဘက္ခ္တိယာေခါင္းေဆာင္တဲ့ ပမာဏမမ်ား တဲ့ ျမင္းတပ္တစ္တပ္ဟာ ဘီဟာနဲ႔ ဘဂၤလားျပည္နယ္ကုိ ထုိးေဖာက္ တုိက္ခုိက္ ခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားလုိ႔ ေစာေစာကအခ်က္ကုိ ေထာက္ခံေနပါတယ္။ အဲဒီ တူရကီတပ္ေတြဟာ ပါလမင္းဆက္အတြင္းကတည္ေထာင္ခဲ့တဲ့ တကၠသုိလ္ႀကီးေတြကုိ ႐ုတ္တရက္၀င္ေရာက္ၿပီး မီး႐ူိ႕ဖ်က္ဆီးခဲ့ၾကတယ္။ တကၠသုိလ္တြင္းေနထုိင္သူေတြကုိလည္း အစုလုိက္အၿပဳံလုိက္ သတ္ျဖတ္ခဲ့ၾကတယ္။ ၿပီးေတာ့ ဥဒၵ႑ပုရ မွာ တပ္စြဲၿပီး မုိင္အနည္းငယ္ အကြာမွာ တည္ရွိတဲ့ နာလႏၵာတကၠသိုလ္ႀကီးကို အႀကိမ္ႀကိမ္ စီးနင္း၀င္ေရာက္ၿပီး မီး႐ႈိ႕သတ္ျဖတ္ခဲ့ၾကတယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ သူတုိ႔ဟာ ထုထည္ႀကီးမားၿပီး ခုိင္ခံ့ထူထဲတဲ့ တံတုိင္းေတြနဲ႔ ေဆာက္ လုပ္ထားတဲ့ ေက်ာင္းတုိက္ႀကီးနဲ႔ ဘုရားေက်ာင္းကုိေတာ့ အၾကြင္းမ က်န္ေအာင္ မၿဖိဳဖ်က္ႏုိင္ခဲ့ဘူး။ သူတုိ႔ အဓိက ဖ်က္ဆီးခဲ့တာ ဟာ ပိဋကတ္ တုိက္အေဆာက္အဦးေတြျဖစ္ခဲ့ပုံရတယ္။

အျခား အလားတူ တကၠသုိလ္ႀကီးေတြကုိလည္း သြားေရာက္ဖ်က္စီး ေစခဲ့တယ္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံရဲ႕ ဗုဒၶ၀ါဒဆုိင္ရာသာမက ေလာကီဆုိင္ရာ ႀကီးမားတဲ့ ယဥ္ေက်းမႈအေမြႏွစ္ေတြျဖစ္တဲ့ တကၠသုိလ္ႀကီးေတြဟာ အဲဒီ ေခတ္ကာလမွာဘဲအၿပီးတုိင္ပ်က္စီးသြားခဲ့ရပါတယ္။ ေအဒီ ၁၂၀၆ မွာ ဘက္ခ္တိယာဟာ ကာမ႐ူပ (အာသံ)၊တိဘက္နဲ႔ တိဘက္ အလြန္မွာရွိတဲ့ တူရကီပုိင္နယ္ကုိ တုိက္ခိုက္ဖုိ႔အတြက္ အစီစဥ္ခ်ၿပီး ႀကီးမားတဲ့ စစ္တပ္ႀကီးနဲ႔ အေရွ႕ ဘက္ကုိ စစ္ခ်ီခဲ့တယ္။ ကာမ႐ူပမွာ သူ႔တပ္ေတြဟာ အေရးနိမ့္သြားခဲ့ၿပီး လုံး၀နီးပါး ေခ်မႈန္းခံခဲ့ရတယ္။ သူလည္းဘဲ စစ္ပြဲမွာ က်ဆုံးခဲ့တယ္။ တူရကီ စစ္အင္အားအတားအဆီးဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္း ေဒသတစ္ေလွ်ာက္မွာ ဆက္လက္ရွိေနေသးပါတယ္။ အဲဒီေဒသကုိ မြတ္စလင္အေျခခ်ေနထုိင္သူမ်ားစြာ၀င္ေရာက္လာခဲ့တယ္။ အထူးသျဖင့္ (၁၃) ရာစု အာရွအလယ္ပုိင္း ကုိ မြန္ဂုိတပ္ေတြ ၀င္ေရာက္စုိးမုိးတဲ့အခါ အဲဒီ အေျခေနထုိင္သူေတြဟာ အိႏၵိယေတာင္ပုိင္းနဲ႔ အေရွ႕ပုိင္းကုိ ေရာက္ရွိလာခဲ့ တယ္။ အဲဒီ ေဒသမွာ အေျချပဳၿပီး တူရကီတပ္ေတြဟာ အိႏၵိယတစ္ႏုိင္ငံလုံးကုိ သိမ္းပုိက္စုိးမုိးဖုိ႔ ႀကိဳးစားခဲ့တယ္။ (၁၄) ရာစု ေရာက္တဲ့အခါ သီဟုိဠ္ကၽြန္းနဲ႔ မ်က္ႏွာခ်င္းဆုိင္က အိႏၵိယေတာင္ဘက္ အစြန္းဆုံးထိေရာက္ရွိလာခဲ့တယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း ၁၃၃၆ မွာ အိႏၵိယ ေဒသခံတပ္ေတြဟာ တူရကီ စစ္အင္အားေတြကုိ တန္ျပန္ခုခံႏုိင္ခဲ့ၿပီး အိႏၵိယႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္းေဒသတစ္ ခုလုံး တစ္စုတစ္စည္းတည္းပါ၀င္တဲ့ ၀ိဇယနဂရ ႏုိင္ငံ ထူေထာင္ႏုိင္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔ အိႏၵိယႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္းမွာ စစ္ေရး၊ ႏုိင္ငံေရးအားျဖင့္ တည္ၿငိမ္သြားခဲ့တယ္။သုိ႔ေပမဲ့ ေျမာက္ပုိင္းက တူရကီေတြကုိေတာ့ မတုိက္ထုတ္ႏုိင္ခဲ့ပါဘူး။

တာရာနာထ ရဲ႕ေရးသားမူအရ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ စစ္ေဘးေရွာင္ အမ်ားစုဟာ ဗမာျပည္ကုိျဖတ္ၿပီး အေရွ႕ေတာင္အာရွနဲ႔ တိဘက္ ကုိ ထြက္ေျပးတိမ္းေရွာင္ခဲ့ၾကတယ္။ အခ်ဳိ႕ကေတာ့ အိႏၵိယႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္းကုိ တိမ္းေရွာင္ခဲ့ပါတယ္။ အိႏၵိယႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္း က ကလိဂၤဟာ (၁၆) ရာစုအထိ လြတ္လပ္တဲ့ႏုိင္ငံအျဖစ္ရပ္တည္ႏိုင္ခဲ့တယ္။ ၿပီးေတာ့ ၀ိဇယနဂရနဲ႔ အျခားေဒသေတြျဖစ္တယ္။ရဟန္းေတာ္အခ်ဳိ႕ကေတာ့ တကၠသုိလ္အပ်က္စီးေတြၾကားမွာ ဆက္လက္ေနထုိင္ခဲ့တယ္။ ဥပမာ ၁၂၃၅ မွာ နာလႏၵာကုိ သြား ေရာက္ခဲ့တဲ့ တိဘက္ ခရီးသည္တစ္ဦးဟာ တကၠသုိလ္အပ်က္စီးေတြၾကားမွာ စာသင္သား (၇၀) ေလာက္ကုိ သကၠတသဒၵါသင္ ၾကားေနတဲ့ ေရွးဘုန္းေတာ္ႀကီးတစ္ပါးကုိ ေတြ႕ခဲ့ရတယ္လုိ႔ ဆုိပါတယ္။
အဲဒီ စာသင္သားေတြထဲမွာ ဘုန္းႀကီးတစ္ပါး၊ ႏွစ္ပါးမွာ သာ စာအုပ္ရွိတယ္လုိ႔ ဆုိတယ္။ (တူရကီတပ္ေတြ ပိဋကတ္တုိက္ကုိ ဖ်က္ဆီးတုန္းက ရယူလြတ္ေျမာက္ခဲ့တာျဖစ္မယ္) အဲ ဒီ ခရီးသည္ေရာက္ရွိေနတဲ့ အခ်ိန္မွာေတာင္ ဥဒၵ႑ပုရမွာ ရွိတဲ့ တူရကီတပ္ေတြဟာ နာလႏၵာကုိ ၀င္ေရာက္တုိက္ခုိက္ခဲ့တယ္ လုိ႔ဆုိတယ္။ သူတုိ႔ရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ဟာ ဒီ တကၠသုိလ္ထဲမွာ ေခါင္းမာစြာ ဆက္လက္ေနထုိင္ေနတဲ့ ရဟန္းေတာ္ေတြကုိ သတ္ျဖတ္ဖုိ႔လုိ႔ ယူဆရသလုိ၊ အပ်က္ဆီးေတြၾကားထဲမွာ အဖုိးတန္ရတနာပစၥည္းေတြ ျမဳပ္ႏွံ႔ထားရွိမယ္လုိ႔ ယူဆၿပီး ထပ္မံတူး ေဖာ္ရွာေဖြဖုိ႔လည္း ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။

အဲဒီ ရဟန္းေတာ္ေတြကို ဥဒၵ႑ပုရက သတင္းေပးတစ္ဦးက သတိေပးတဲ့အတြက္ ေဘးကင္းရာေနရာတစ္ခုမွာ တိမ္းေရွာင္ခဲ့ရေၾကာင္း ဆုိထားတယ္။ အဲဒီေနာက္ တူရကီ စစ္သား (၃၀၀) ေလာက္ဟာတကၠသုိလ္ အပ်က္စီးေတြၾကား ေမႊေႏွာက္တူးေဖာ္ရွာေဖြၿပီး သူတုိ႔ရဲ႕ အေျခစုိက္စခန္းကုိ ျပန္သြားခဲ့ပါတယ္တဲ့။ သူတုိ႔ျပန္သြားတဲ့အခါ ရဟန္းေတာ္အခ်ဳိ႕ဟာ မီးကၽြမ္းေနတဲ့ တကၠသုိလ္ႀကီးဆီကုိ တဖန္ျပန္လာၿပီး ေနထုိင္ၾကေၾကာင္းဆုိထားတယ္။ ခရီးသည္ တိဘက္ ရဟန္းေတာ္ကေတာ့ တကၠသုိလ္ႀကီးဆီကုိ က်မ္းစာကူးယူဖုိ႔ လာေရာက္ခဲ့ျခင္းျဖစ္ၿပီး သူကူးယူလုိတဲ့ က်မ္းစာတစ္ ေစာင္မွ မေတြ႕ခဲ့ရလုိ႔ တျခားေဒသ ကုိ ဆက္လက္ထြက္ခြာသြားခဲ့ရေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ထားတယ္။

ဆုိခဲ့ၿပီးျဖစ္တဲ့ တကၠသိုလ္အပ်က္စီးေတြၾကားမွာ စာေပသင္ၾကားပုိ႔ခ်တဲ့ မေထရ္ဟာ ရာဟုလာ သီရိဘျဒာျဖစ္တယ္။ အဲဒီ မေထရ္ ရဲ႕ ေနာက္မွာ ေနာက္ထပ္ တပည့္ ေလးဆက္မကရွိၿပီး သူတုိ႔ဟာ
နာလႏၵာမွာ ဆက္လက္ေနထိုင္ခဲ့ေၾကာင္း သမုိင္းဆရာ တာရာ နာထက ေရးသားထားတယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း ဗုဒၶ၀ါဒ ပိဋကတ္ သင္ၾကားပုိ႔ခ်မူလုပ္ငန္းႀကီးကုိျပန္လည္အသက္သြင္းဖုိ႔ ေတာ့ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ မရွိေတာ့ပါဘူး။ ဘာေၾကာင့္တုန္းဆုိေတာ့ အဲဒီ ေခတ္ကာလမွာ တူရကီတပ္ေတြဟာ မာဂဓ ကုိ အုပ္စုိးေနခဲ့ၿပီး ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ ဗဟိဒၶ ႏွလုံးသည္းပြတ္ဟာ ဖ်က္ဆီးခံခဲ့ရလုိ႔ ျဖစ္တယ္။

ျဗာဟၼဏ၀ါဒဟာ အစပုိင္းကာလမွာ အစ္စလာမ္စစ္ဒဏ္ေၾကာင့္ အက်ပ္တည္းေတြႀကဳံခဲ့ေပမဲ့ ေနာက္ပုိင္းမွာ အားေကာင္း ေကာင္းနဲ႔ တုန္ျပန္ခုခံႏုိင္ခဲ့လုိ႔ အိႏၵိယျပည္ မြတ္စလင္အုပ္ခ်ဳပ္သူေတြ လက္ေအာက္က လြတ္ေျမာက္တဲ့ကာလထိေအာင္ ျပန္ လည္ရွင္သန္ခဲ့ေပမဲ့ ဘာေၾကာင့္ ဗုဒၶ၀ါဒ ဟာ ဒီေဘးဒဏ္ကုိ အင္အားနဲ႔ မခုခံႏုိင္ဘဲ က်ဆုံးခဲ့ရသလဲ ဆုိတဲ့ ေမးခြန္းနဲ႔ ပတ္သက္ ၿပီး မွန္းဆၾကည့္ၾကရပါ တယ္။ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ စကားအရွိအတုိင္းေျပာရရင္ ဘယ္အေျခေနျဖစ္ျဖစ္ အေတြးေခၚပုိင္းဆုိင္ရာနဲ႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး၀ါဒ ျဖစ္တယ္။ အဲလုိ ကုိးကြယ္မူ၀ါဒ ဟာ ‘‘ျမင့္ျမတ္တဲ့ စစ္ပြဲ’’ ကုိ အေျချပဳၿပီး စစ္ေအာင္ႏုိင္တဲ့အခါ စိတ္အားထက္ သန္တဲ့ ေနာက္လုိက္ေတြဟာ စစ္အတြင္း တုိ္က္ခုိက္သိမ္းပုိက္ လုိ႔ရရွိလာတဲ့ ၾကြယ္၀မူဆုလဒ္ေတြကုိ အျပစ္ရွိတဲ့ အသုံးေဆာင္အ ျဖစ္မယူဆဘဲ၊ ျမင့္ျမတ္တဲ့ ဆုလဒ္အျဖစ္ယူဆတဲ့ ဆန္႔က်င္ဘက္ ဘာသာတရားနဲ႔ ရင္ဆုိင္ရတဲ့အခါ အာရွအလယ္ပုိင္းနဲ႔ အိႏၵိယျပည္ အေနာက္ေျမာက္ပုိင္းက ဗုဒၶ၀ါဒႏုိင္ငံေတြဟာ သူတုိ႔ကုိယ္ သူတုိ႔ကာကြယ္ဖုိ႔ စိတ္အားထက္သန္တဲ့ စစ္ေရးစိတ္ဓါတ္နဲ႔
စစ္သည္ေတြ အထင္အရွားမရွိခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႕ၾကရတယ္။

ဒါဟာ အၾကမ္းမဖက္မူ အဆုံးမတရားေတာ္ရဲ႕ အက်ဳိးဆက္ အျဖစ္ ေတြ႕ရျခင္းျဖစ္တယ္။ ဒီ မတုိင္ခင္ ေခတ္မွာ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ အၾကမ္းဖက္မူ စစ္လုိလားတဲ့ လူမ်ဳိးစုေတြၾကား (အထူးသျဖင့္ ကုရွာဏမ်ဳိးႏြယ္စုေတြၾကား) ျပန္႔ႏွံ႔ေရာက္ရွိခဲ့ၿပီး လက္ခံကုိးကြယ္တဲ့ လူမ်ဳိးစုေတြကုိ စစ္နဲ႔ စစ္ရဲ႕ဖ်က္ဆီးမူသေဘာဟာ အျပစ္ျဖစ္ေၾကာင္း ထုတ္ေဖာ္ေဟာၾကားျခင္းျဖင့္ ယဥ္ေက်းေစခဲ့တယ္။ သုိ႔ေပမဲ့ ေနာက္ထပ္ ထပ္မံ၀င္ေရာက္လာတဲ့ စစ္၀ါဒီ လူမ်ဳိးစုေတြကေတာ့ တစ္မ်ဳိးတစ္ဘာ သာျဖစ္တယ္။ သူတို႔ဟာ သူတုိ႔ အႏုိင္ယူတုိက္ခုိက္ခဲ့တဲ့ စစ္႐ူံးသူလူမ်ဳိးစုေတြရဲ႕ အယူ၀ါဒကုိ လက္ခံရယူႏုိင္တဲ့အေျခေနမွာမရွိခဲ့ဘူး။ သူတုိ႔မွာ သူတုိ႔ရဲ႕ စစ္ေအာင္ႏုိင္မူကုိ ဘာသာေရးအားျဖင့္ မွန္ကန္ သင့္ျမတ္ေၾကာင္း နဲ႔ စစ္ကုိ ထပ္မံလႈံေဆာ္မူေပးတဲ့ ကုိယ္ပုိင္ကုိးကြယ္မူ ဘာသာတရား ရွိေနၿပီးျဖစ္တယ္။

ကူရွန္မင္းဆက္ေတြဟာ တုိင္းျပည္အတြင္းမွာ ေနထုိင္တဲ့ မတူညီတဲ့ လူမ်ဳိးစုေတြၾကား ညီညြတ္မွ်တမူပုိမုိျဖစ္ေပၚေစျခင္းနဲ႔ ႀကီးမားက်ယ္ျပန္႔တဲ့ အင္ပါယာႀကီးတစ္ခုကုိ သာယာခုိင္မာေအာင္တည္ေဆာက္ရမယ္ဆုိတဲ့ သေဘာတရားကုိ ဗုဒၶ၀ါဒမွာ ေတြ႕ျမင္ခဲ့ ၾကတယ္။ တူရကီတပ္ေတြဟာ ဒီလုိ အင္ပါတစ္ခုကုိ သာယာ၀ေျပာခုိင္မာေအာင္ တည္ေဆာက္ဖုိ႔ စိတ္ကူးမရွိခဲ့ ဘူး။ (အကၠာဘာဘုရင္လက္ထက္တုိင္ေအာင္) ။ သူတုိ႔ရဲ႕ ရည္ရြယ္ခ်က္ဟာ အင္ပါယာခ်ဲ႕ထြင္ၿပီး စစ္ေအာင္ႏုိင္ျခင္းျဖင့္ ပုိမုိ မ်ားျပားတဲ့ ၾကြယ္၀မူေတြ သိမ္းပုိက္ရရွိဖုိ႔နဲ႔ ေက်းကၽြန္ေတြမ်ားစြာပုိင္ဆုိင္ဖုိ႔ အတြက္သာျဖစ္ခဲ့တယ္။

ဗုဒၶ၀ါဒဟာ သူတုိ႔လုပ္ရပ္ နဲ႔ လူေနမူဘ၀ကုိ ႐ူတ္ခ်ခဲ့ေပမဲ့၊ သူတုိ႔ရဲ႕ အစ္စလာမ္၀ါဒကေတာ့ ဘုရားသခင္ရဲ႕ အမိန္႔ေတာ္အျဖစ္ အားေပးခ်ီးေျမႇာက္မူလုပ္ ခဲ့ၿပီး ဂုဏ္ယူ၀ံ့ၾကြားဖြယ္အျဖစ္လက္ခံခဲ့တယ္။ ဒီအခ်က္ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ အက်င့္သီလသေဘာတရားနဲ႔ ေျဖာင့္ေျဖာင့္ႀကီး ဆန္႔ က်င္ေနတဲ့ စိတ္အားထက္သန္ျမတ္ႏုိးမူကုိ ဆြဲေဆာင္ထားတဲ့ အမွန္စင္စစ္ ဗုဒၶ၀ါဒတုိက္ဖ်က္ေရး ၀ါဒတစ္ရပ္ျဖစ္ခဲ့တယ္။ အဲဒီ ၀ါဒမွာ အၾကမ္းဖက္မူ၊ လုယက္ဖ်က္ဆီးမူ၊ လိင္ပုိင္းဆုိင္ရာ အႏုိင္က်င့္မူနဲ႔ ဘာသာအယူ၀ါဒဆုိင္ရာ အေဆာက္အဦးေတြကုိ ၿဖိဳခ်ဖ်က္ဆီးမူ လုပ္ရပ္ေတြ ပါ၀င္ေနခဲ့တယ္။ တူရကီတပ္ေတြဟာ အၾကမ္းဖက္ျခင္းနည္းလမ္းနဲ႔ အိႏၵိယျပည္ႀကီးကုိ သိမ္းပုိက္ ခဲ့ၿပီး ယဥ္ေက်းမူႀကီးကုိ ဖ်က္ဆီးခဲ့တယ္။

ျဗာဟၼဏ၀ါဒ ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒထက္ပုိၿပီး အေျခေန၊ အခ်ိန္ခါနဲ႔ ဆီေလ်ာ္ေအာင္ ေျပာင္းလဲႏုိင္စြမ္းရွိခဲ့တယ္။ တူရကီစစ္အတြင္း အိႏၵိယျပည္မွာ ျဗာဟၼဏ၀ါဒဟာ ဗုဒၶ၀ါဒထက္ ပုိၿပီးအားေကာင္းစြာရွိေနခဲ့တယ္။ အထူးသျဖင့္ အစ္စလာမ္၀ါဒကုိ အစြမ္းထက္ဆုံး တုန္ျပန္ခုခံခဲ့တဲ့ အိႏၵိယေတာင္ပုိ္င္းမွာရွိေနခဲ့ တာျဖစ္တယ္။ ေအဒီ ပထမ ရာစုႏွစ္အတြင္းမွာ ျဗာဟၼဏ၀ါဒဟာ အထူးသျဖင့္ ဗိရွႏုိ္း၀ါဒ နဲ႔ ရွီ၀၀ါဒ ဟာ အိႏၵိယက လူထုအၾကားမွာ ဗုဒၶ၀ါဒနဲ႔ အၿပိဳင္ တျဖည္းျဖည္းအျမစ္တြယ္လာခဲ့တယ္လုိ႔ ခန္႔မွန္းၾကတယ္။

ဗုဒၶ၀ါဒဟာ ဇာတ္စနစ္ခြဲျခားမူကုိ ဆန္႔က်င္ထားၿပီး အမ်ားအတြက္လြတ္လပ္မွ်တတဲ့ အမ်ားေပါင္းစုအုပ္ခ်ဳပ္ပုံစနစ္ကုိ ေထာက္ခံအားေပးထားေပမဲ့ ျဗာဟၼဏ၀ါဒကေတာ့ အလယ္ေခတ္ ေျမရွင္၊ ကံေကၽြးခ်စနစ္နဲ႔ ေပါင္းစည္း တည္ေဆာက္ထားၿပီး ဇာတ္ခြဲ ျခားမူစနစ္ကုိ ေထာက္ခံအားေပးခဲ့တယ္။ ဖန္ဆင္းရွင္ဘုရားသခင္၀ါဒမွာ အထူးသျဖင့္ ဗိရွႏုိ္း၀ါဒနဲ႔ ရွီ၀ ၀ါဒရဲ႕ တစ္ဆူတည္းေသာ ဖန္ဆင္းရွင္ ဘုရားသခင္၀ါဒမွာ ဒီလုိ ဇာတ္အနိမ့္အျမင့္စနစ္ဟာ ပကတိအမွန္တရားတစ္ခုျဖစ္ၿပီး သဘာ၀အျဖစ္လက္ခံထား တယ္။ လူသားေတြဟာ သူတုိ႔ထက္ျမင့္ျမတ္တဲ့ ေရေျမရွင္၊ အရွင္သခင္ေတြကုိနာခံရသလုိ၊ လူသားအားလုံးဟာလည္း ဖန္ဆင္းရွင္ ဘုရားသခင္ကုိ နာခံရတယ္။ (၁၂) ရာစုႏွစ္ အိႏၵိယျပည္ရဲ႕ေဒသအမ်ားစုမွာ ၊ အထူးသျဖင့္ေတာင္ပုိင္းေဒသ မွာ ပုံစံ မ်ဳိးစုံရွိေနခဲ့တဲ့ ျဗာဟၼဏ၀ါဒဟာ ဗုဒၶ၀ါဒထက္ အမ်ားႀကီးပုိမုိၿပီး ကုိးကြယ္မူမ်ားတဲ့ ဘာသာတရားအျဖစ္ရွိေနခဲ့တယ္။ အဲဒီ ေခတ္ကာလမွာ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ အေတြးေခၚပုိင္းဆုိင္ရာ၊ က်မ္းဂန္ သင္ၾကားေလ့လာမူမွာ အမ်ားႀကီး အားျပဳေနခဲ့တယ္။

အဲဒီေခတ္ က ဗုဒၶ၀ါဒ အစဥ္အလာရဲ႕ ဗဟုိခ်က္ဟာ လူထုၾကားမွာထက္ တကၠသုိလ္စာသင္တုိက္ႀကီးေတြမွာ ရွိေနခဲ့တယ္။ အဲဒီ တကၠသုိလ္စာသင္တုိက္ႀကီးေတြ ဖ်က္ဆီးခံလုိက္ရတဲ့အခါ ဗုဒၶ၀ါဒ အစဥ္လာႀကီး က်ဳိးပ်က္သြားခဲ့ရပါတယ္။ သာမာန္လူ ထုဟာ ဗုဒၶ၀ါဒရဲ႕ ေလးနက္တဲ့ သေဘာတရားေတြကုိ နားလည္ခဲ့မွာ မဟုတ္ဘူး။ သူတုိ႔ဟာ သူတုိ႔ရဲ႕ အိမ္နီးနားျခင္း ဗိရွႏုိး၀ါဒီ ေတြက ကရ္ရွဏဘုရားနဲ႔ ဗိရွႏုိးနတ္ေတြကုိ ပူေဇာ္ကိုးကြယ္မူနဲ႔ သူတုိ႔ရဲ႕ ဗုဒၶနဲ႔ ေဗာဓိသတၱကုိ ပူေဇာ္ကုိးကြယ္မူဟာ အမ်ားႀကီး ကြာျခားတယ္လုိ႔ ျမင္ခဲ့မွာ မဟုတ္ဘူး။

ပိဋကတ္ က်မ္းတတ္ ရဟန္းေတာ္ေတြရဲ႕ လမ္းညႊန္သင္ျပမူမခံယူရတဲ့ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ သာမာန္လူထုဟာ အမ်ားကုိးကြယ္ ပူေဇာ္ေနတဲ့ ျဗာဟၼဏ၀ါဒရဲ႕ ကုိးကြယ္ ယုံၾကည္မူေတြနဲ႔ ေရာေထြးသြား မွာပါဘဲ။ သံကရ ျဗာဟၼဏနဲ႔ ကုမာရိလ ျဗာဟၼဏတုိ႔လုိ ေ၀ဒ ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္ေတြ ဟာ ဗုဒၶ၀ါဒဘာသာေရး အယူဆေတြကုိ စကားယွဥ္ၿပိဳင္အလဲထုိးၿပီး ေ၀ဒ၀ါဒကုိ ထြန္းကားျပန္႔ပြားေစခဲ့ေၾကာင္း သမုိင္းအစဥ္အလာေတြမွာ ေတြ႕ရပါတယ္။ ဒီလုိဘဲ အျပန္အလွန္အားျဖင့္ ဗုဒၶ၀ါဒဘက္ကလည္း ဓမၼကိတၱိမေထရ္ဟာ သံကရနဲ႔ ကုမာရိလ တုိ႔ရဲ႕ ၀ါဒကုိ အလဲထုိးေခ်ပခဲ့တယ္။ ဓမၼကိတၱိမေထရ္ ဟာ ျဗာဟၼဏႏွစ္ဦးေနာက္ေပၚထြန္းခဲ့တာျဖစ္ၿပီး အဲဒီ ျဗာဟၼဏေတြရဲ႕ ေ၀ဒအယူဆနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သူရဲ႕က်မ္း ဂန္ေတြမွာ မွားယြင္းေၾကာင္းေ၀ဖန္ေထာက္ျပခဲ့တယ္။

ၿပီးေတာ့ အလြန္ေအာင္ျမင္တဲ့ သူ႕ရဲ႕အစဥ္ဆက္ ဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္းတစ္ခုကုိ ထူေထာင္ႏုိင္ခဲ့လုိ႔ ဗုဒၶ၀ါဒသေဘာတရားေတြဟာ အားသာမယ္လုိ႔ ယူဆရတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဒီလုိေလးနက္လွတဲ့ သေဘာတရား ေရးရာ ၿပိဳင္ဆုိင္မူဟာ သာမာန္ျပည္သူေတြကုိ အမ်ားႀကီးလႊမ္းမုိးႏုိ္င္ခဲ့ပုံ မရပါဘူး။ သာမာန္ျပည္သူေတြအတြက္ ျဗာဟၼဏ၀ါဒ ဆုိတာ ေ၀ဒ၀ါဒမဟုတ္ဘူး။ ဗိရွႏုိး၀ါဒ၊ ရွီ၀၀ါဒ သာျဖစ္တယ္။ ၿပီးေတာ့ ဗိရွႏုိး၀ါဒနဲ႔ ရွီ၀၀ါဒရဲ႕ ဘာသာေရးေခါင္းေဆာင္ေတြဟာသံကရရဲ႕ ဖန္ဆင္းရွင္ ဘုရားသခင္၀ါဒေပၚမွာ အေျခမခံတဲ့ ေ၀ဒ၀ါဒနဲ႔ ေ၀ဒ ပူေဇာ္မူဓေလ့ေတြကုိေ၀ဖန္တုိက္ခုိက္ခဲ့ၾကတယ္။
ျဗာဟၼဏ၀ါဒရဲ႕အင္အားဟာ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ ဆန္႔က်င္တုိက္ဖ်က္ျခင္းအေပၚမွာ မူတည္မေနခဲ့ဘူး။ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ လြင့္စင္သြားေစခဲ့တဲ့ အစ္စလာမ္၀ါဒကို ေအာင္ေအာင္ျမင္ျမင္ ႀကံ့ႀကံ့ခံႏုိင္ခဲ့တဲ့ အေပၚမွာမူတည္ခဲ့တာျဖစ္တယ္။

ေ၀ဒ စစ္သည္ေတြဟာ က်ဳးေက်ာ္၀င္ေရာက္လာသူေတြကုိ ခုခံၿပီး တုန္ျပန္တုိက္ထုတ္ဖုိ႔ အဆင့္သင့္ရွိေနခဲ့သလုိ ဒီလုိကာ ကြယ္ တုိက္ခုိက္ရျခင္းဟာ သူတုိ႔ရဲ႕တာ၀န္တစ္ရပ္အျဖစ္ ခံယူထားခဲ့ၾကတယ္။ အကယ္၍ စစ္ပြဲမွာ က်ဆုံးခဲ့ရင္လည္း တာ၀န္ ေက်ပြန္စြာ ထမ္းေဆာင္ရင္း ေသတာျဖစ္လုိ႔ ျမတ္ေသာေသျခင္းျဖစ္ၿပီး
ေကာင္းကင္ဘုံမွာ စံစားရမယ္လုိ႔ ခံယူၾကတယ္။ အိႏၵိယျပည္ႀကီးနဲ႔ ေရွးေဟာင္းအစဥ္လာယဥ္ေက်းမူေတြကုိ ကာကြယ္ရင္း က်ဆုံးခဲ့ၾကတဲ့ သူရဲေကာင္းေတြ အေၾကာင္းကုိ အစဥ္လာ သမုိင္းမွတ္တမ္းေတြမွာ ေတြ႕ၾကရတယ္။ လူထုၾကားမွာတြင္က်ယ္ခဲ့တဲ့ သူရဲေကာင္းစာေပေတြဟာ ရက္စက္တဲ့ သတ္ျဖတ္အၾကမ္းဖက္မူ အာဏာရွင္၀ါဒကေန အင္ဒီးယန္းယဥ္ေက်းမူႀကီးကုိ ကာကြယ္ဖုိ႔ မွ်တမွန္ကန္တယ္လုိ႔ ယူဆတဲ့ ရြပ္ရြပ္ခၽြံခၽြံ ခုခံမူ၊ တန္ျပန္တုိက္ခုိက္မူကုိ အားေပးေထာက္ခံခဲ့တယ္။ ေနာက္ဆုံး အိႏိၵယႏုိင္ငံရဲ႕ သဘာ၀အစဥ္လာ စိတ္ဓါတ္ဟာ ေအာင္ျမင္မူ ရရွိခဲ့တယ္။ ဒီလုိ ေအာင္ျမင္ခဲ့ၿပီး ဟုိေရွးေခတ္ အစဥ္အလာမွာ ရွိခဲ့တဲ့ အေတြးေခၚဆုိ္င္ရာ လြတ္လပ္မူ နဲ႔ဆန္႔က်င္ ဘက္ ၀ါဒ အျမင္ကုိးကြယ္မူဘာသာေတြကုိ နားလည္လက္ခံႏုိင္မူ ဒီႏွစ္ခု ျပန္လည္ ျဖစ္ေပၚလာတာနဲ႔ ဗုဒၶ၀ါဒ ဟာလည္း တစ္ေခတ္ျပန္လည္ ထြန္းပ ဖုိ႔ အခြင့္ေပၚလာခဲ့ပါတယ္။
ကက္ရွ္မီးယားေဒသဟာ (၁၄) ရာစုမွာ မြတ္စလင္လက္ေအာက္ခံျဖစ္ခဲ့ၿပီး (၁၅) ရာစု အေစာပုိင္းမွာ ဆိကန္ဒါ ရဲ႕ ဘာသာေရး ဆုိင္ရာ ႏွိပ္စက္ အၾကမ္းဖက္မူေၾကာင့္ အဲဒီေဒသမွာ ဗုဒၶ၀ါဒဟာ လဒခ္ နယ္မွ တပါး အျခားနယ္ေတြမွာ ေပ်ာက္ကြယ္ခဲ့တယ္။ လဒခ္နယ္ဟာ ဗုဒၶ ဘာသာ၀င္ အမ်ားစု ေနထုိင္ရာျဖစ္ေပမဲ့ ဗုဒၶ၀ါဒ ဆက္လက္ကုိးကြယ္မူ မျပတ္ဆဲဘဲ က်န္ရစ္ခဲ့တဲ့ အျခား ဟိမႏၱာေဒသေတြမွာ လုိဘဲ အားေကာင္းတဲ့ တိဘက္ ဗုဒၶဘာသာရဲ႕လႊမ္းမုိးမူခံရၿပီး သကၠတေလ့လာသင္ယူမူကေတာ့ေရွးေခတ္ ကာလ ကစၿပီး ကြယ္ေပ်ာက္သြားၿပီျဖစ္တယ္။

မာဂဓ က စစ္ေဘးဒုကၡသည္ေတြဟာ ေတာင္ဘက္မွာရွိတဲ့ ကလိဂၤ၊ ဂုဂ်ာရတ္၊ ရာဂ်သန္၊ ၀ိဇယ နဂရ နဲ႔ အျခားတုိင္းျပည္ေတြ ကုိ ထြက္ေျပးခုိ လႈံခဲ့ၾကတယ္လုိ႔ တာရာနာထ ကေရးသားခဲ့တယ္။ (၀ိဇယနဂရ ဟာ ၁၃၃၆ က် မွ တည္ေထာင္ခဲ့တာျဖစ္တယ္)ဂုဂ်ာရတ္နဲ႔ အိႏၵိယ အလယ္ပုိင္း ဟာ ေအဒီ ၁၃၀၀ ေလာက္မွာ က်ဆုံးခဲ့တယ္။ ကလိဂၤတုိင္းနဲ႔ ၀ိဇယ နဂရကေတာ့ (၁၆) ရာစု မွာ က်ဆုံးခဲ့တယ္။ စစ္ဒဏ္ခံခဲ့ရတဲ့ အိႏၵိယေတာင္ပုိင္းမွာ က်န္ရွိေနတဲ့ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြဟာ သီဟုိဠ္ကုိ ေရာက္ရွိသြားမယ္လုိ႔ ယူဆရတယ္။

တူရကီေတြဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံေျမာက္ပုိင္းကုိေတာင္မွ ရာႏႈန္းျပည့္ အစ္စလာမ္ သာသနာသြတ္သြင္းဖုိ႔ မေအာင္ျမင့္ခဲ့ဘူး။ အိႏၵိယ ႏုိင္ငံႀကီးဟာ က်ယ္ျပန္႔လြန္း၊ လူဦးေရမ်ားလြန္းၿပီး ပထ၀ီ၀င္အေနထားကလည္း ကြဲျပားလြန္းေန႐ုံမွ် မကဘူး တူရကီေတြ သိမ္း ပုိက္ႏုိင္တဲ့ အင္ပါယာကုိ လည္း လြတ္လပ္တဲ့ သုိ႔မဟုတ္ ယာယီအားျဖင့္သာ သိမ္းပုိက္ထားႏုိင္တဲ့ ေဒသခံ အိႏၵိယမင္းေတြ ရဲ႕ ႏုိင္ငံေတြ ၀န္းရံတည္ရွိေနခဲ့တာျဖစ္တယ္။

အိႏၵိယရဲ႕ ပင္ကုိယ္သဘာ၀ စိတ္ဓါတ္ဟာ ေပ်ာက္ကြယ္မသြားခဲ့ဘူး။ ကာလ ရွည္ၾကာစြာ သိမ္းပုိက္ ခံခဲ့ရတဲ့ ေဒသေတြမွာေတာင္မွ (ရာဂ်သန္၊ ကလိဂၤ၊ တိရဘုက္တိ) စတဲ့ လြတ္လပ္တဲ့ တုိင္းႏုိင္ငံေတြက အမ်ားျပည္သူေတြၾကား ထြန္းကားျပန္႔ပြားေနတဲ့ စာေပေတြရဲ႕ လႊမ္းမုိးမူနဲ႔ အဲဒီ အင္ဒီးယန္း စိတ္ဓါတ္ဟာ ရွင္သန္လ်က္ရွိေနခဲ့တယ္။ (၁၆) ရာစု အထိ အိႏၵိယေဒသခံ ျပည္သူအမ်ားစု ဟာ ဟိႏၵဴေတြျဖစ္တယ္။ အကၠဘာဘုရင္ဟာအိႏၵိယ ျပည္ရဲ႕ ေဒသမ်ားစြာကုိ သိမ္းပုိက္ၿပီး အင္ပါယာထူေထာင္တဲ့အခါ ဒီ အခ်က္ကုိ သေဘာေပါက္ခဲ့ၿပီး မူ၀ါဒသစ္တစ္ရပ္ကုိ က်င့္သုံးခဲ့တယ္။ အဲဒီမူ၀ါဒဟာ အမွန္တကယ္ေတာ့ အစ္စလာမ္ မူ၀ါဒကုိ ဆန္႔က်င္ေနတဲ့ အင္ဒီးယန္း မူ၀ါဒတစ္ရပ္သာ ျဖစ္ခဲ့တယ္။

သူဟာ ဘာသာေရးဆုိင္ရာ ကြဲျပားမူကို ခြင့္ျပဳခဲ့တယ္။ အဲလုိ ခြင့္ျပဳခဲ့တဲ့အတြက္ ရာဇပုတ္ဘုရင္ေတြရဲ႕အင္အားဟာ သူ႔စစ္တပ္ အတြင္းပါ၀င္လာၿပီး သူ႔ရဲ႕အင္ပါယာကုိ ပုိၿပီးခုိင္မာေအာင္ တည္ေဆာက္ႏုိင္ခဲ့တယ္။ သုိ႔ေသာ္လည္း အဲဒီ မူ၀ါဒဟာ သူ႔နန္း ေတာ္က ေရွး႐ုိးစြဲ မြတ္စလင္ေတြကုိ မေက်မနပ္ျဖစ္ေစခဲ့တယ္။ အကၠဘာဘုရင္ ေသဆုံးတဲ့အခါ ဘာသာေရးဆုိင္ရာ မတူကြဲ ျပားမူ ခြင့္ျပဳခ်က္ဟာ အဆုံးသတ္သြားခဲ့တယ္။ အရင္ကလုိ ဘာသာေရး အၾကမ္းဖက္မူေတြ ျပန္လည္ ျဖစ္ေပၚလာခဲ့တယ္။

အိႏၵိယ ဘုရားေက်ာင္းေတြ၊ စာသင္ေက်ာင္းေတြ ၿဖိဳဖ်က္ခံခဲ့ရသလုိ ဟိႏၵဴတစ္ဦး အေပၚမွာလည္း ဘာသာေရးအခြန္ကုိ ျပန္လည္ ေကာက္ခံခဲ့တယ္။ ဒီအခ်က္ေတြေၾကာင့္ ေနရာအႏွံ႔ျပား ေတာ္လွန္ပုန္ကန္မူေတြ ေပၚေပါက္ခဲ့ၿပီး ဒီေတာ္လွန္မူကုိ တျဖည္းျဖည္းနဲ႔ မရာထဌ္ ျပည္နယ္က ဦးေဆာင္ခဲ့တယ္။ ၁၆၇၄ မွာ ရွီ၀ဂ်ီဟာ မရာဌ္ ျပည္ရဲ႕ ဘုရင္ျဖစ္လာခဲ့ၿပီး သူ႔ေနာက္ ဆက္ခံခဲ့တဲ့ ဘုရင္ေတြဟာ သူတုိ႔ရဲ႕အင္ပါယာကုိ အိႏၵိယေတာင္ပုိင္းေဒသအမ်ားစု ထိေအာင္ ခ်ဲ႕ထြင္ႏုိင္ခဲ့တယ္။ အဲဒီေနာက္ အိႏၵိယေျမာက္ပုိင္း လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ စတင္ ဆင္ႏႊဲတုိက္ခုိက္ခဲ့တယ္။ (၁၈) ရာစုရဲ႕ ပထမႏွစ္၀က္မွာ သူတုိ႔ဟာ ဂဂၤါျမစ္ ေတာင္ဘက္ျခမ္းက ေဒသအမ်ားစုကုိ သိမ္းယူႏုိင္ခဲ့တယ္။

၁၇၅၀ မွာ တူရကီေတြရဲ႕ၿမိဳ႕ေတာ္ ေဒလ္ဟီကုိ သိမ္းယူႏုိင္ခဲ့ၿပီး အကၠဘာဘုရင္ရဲ႕ အဆက္ႏြယ္ေတြကုိ အေစာင့္ေရွာက္ခံ ဘုရင္ေတြအျဖစ္ ထားခဲ့တယ္။ (၁၉) ရာစုေရာက္လာတဲ့အခါ ၿဗိတိသွ်တပ္ေတြေရာက္လာၿပီး မရာဌ္ အင္ပါယာ မျဖစ္ေပၚလာႏုိင္ေတာ့ ပါဘူး။သုိ႔ေသာ္လည္း အေရးႀကီးတဲ့အခ်က္ကတူရကီၾသဇာနဲ႔ မြတ္စလင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ၿပိဳလဲသြားခဲ့ၿပီး မရာဌ္ျပည္ဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံ ေဒသမ်ားစြာမွာ ဘာသာေရးဆုိင္ရာ မတူကြဲျပားမူကုိ ျပန္တည္ေဆာက္ခဲ့တဲ့ အခ်က္ျဖစ္တယ္။ ၿဗိတိသွ်ေတြကလည္း ဒီ မူ၀ါဒကုိ ပုိမုိက်ယ္ျပန္႔တဲ့ အိႏၵိယႏုိင္ငံ တစ္ခုလုံးမွာဆက္လက္ က်င့္ သုံးခဲ့တယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔ ဗုဒၶဘာသာ၀င္ေတြဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံကုိ ပုန္းလွ်ဳိးကြယ္လွ်ဳိးနဲ႔ ဘုရားဖူးသြားစရာ မလုိေတာ့ဘဲ ၊ ဗုဒၶဂါယာ၊ ဆာရာနထ္နဲ႔ အျခားဗုဒၶ၀င္ေနရာေတြကုိ ျပန္လည္ ျပဳျပင္တည္ေဆာက္ႏုိင္ခဲ့ၾကတယ္။ အဲဒီေနရာေတြမွာ ရဟန္းေတာ္ေတြအတြက္ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းေတြကုိလည္း တခါျပန္ၿပီး ေဆာက္လုပ္ခြင့္ ရခဲ့ၾကတယ္။

အာရပ္နဲ႔ တူရကီ စစ္တပ္ေတြ အိႏၵိယႏုိင္ငံတြင္း ၀င္ေရာက္သိမ္းပုိက္ျခင္းရဲ႕ အက်ဳိးဆက္ကေတာ့ မာဂဓတုိင္းနဲ႔ အိႏၵိယႏုိင္ငံ အေနာက္ေျမာက္ပုိင္းကုိ ဗဟုိျပဳထြန္းကားခဲ့တဲ့ အေစာပုိင္းေခတ္ ဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္း အမ်ားစု ေပ်ာက္ကြယ္သြားခဲ့ရတာျဖစ္တယ္။ အဲဒီ ေဘးဒဏ္က လြတ္ေျမာက္ၿပီး ထြန္းကားျပန္႔ပြားခဲ့တဲ့ တစ္ခုတည္းေသာ ဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္းကေတာ့ ေထရ၀ါဒဂုိဏ္းျဖစ္တယ္။ ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶဘာသာဂုိဏ္းဟာ အိႏၵိယႏုိင္ငံေတာင္ပုိင္း၊ အထူးသျဖင့္ သီဟုိဠ္ကၽြန္းမွာ ဗဟုိျပဳထြန္းကားခဲ့တာျဖစ္ၿပီး အျခား အေရွ႕ေတာင္အာရွႏုိင္ငံေတြမွာလည္း အားေကာင္းစြာျပန္႔ပြားသြားခဲ့တယ္။ တ႐ုတ္ႏုိင္ငံနဲ႔ အဲဒီကတဆင့္ ဗုဒၶ၀ါဒကုိ လက္ခံ ရရွိခဲ့တဲ့ ႏုိင္ငံေတြမွာေတာ့ အေစာပုိင္းဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္း ေတြေနရာမွာ မဟာယာနဂုိဏ္း (အထူးသျဖင့္ ၀ိဉာဏ၀ါဒဂုိဏ္း)က လုံး၀ အစားထုိးေနရာယူသြားခဲ့တယ္။ အဘိဓမၼာပိဋကတ္ရဲ႕ အခ်ဳိ႕ေသာက်မ္းဂန္ေတြနဲ႔ အေျခခံက်ဆုံး ၀ိနည္းက်မ္းေတြကလြဲရင္ အားလုံးကုိ အစားထုိးခဲ့တာျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္မုိ႔လုိ႔ သုတၱႏ ၱိကဂုိဏ္း၊ သဗၺတၳိ၀ါဒဂုိဏ္း၊ ဗဟုသုတၱိယဂုိဏ္းနဲ႔ ဓမၼဂုတိၱကဂုိဏ္း ေတြရဲ႕ က်မ္းဂန္ေတြကုိ တစ္စိတ္တစ္ပုိင္းအားျဖင့္ အနည္းအပါးသာ ေတြ႕ၾကရတာျဖစ္တယ္။

တိဘက္နဲ႔ အဲဒီကတဆင့္ ဗုဒၶ၀ါ ဒ ျပန္႔ပြားသြားတဲ့ ႏုိင္ငံေတြမွာေတာ့ အေစာပုိင္း ဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္းေတြရဲ႕က်မ္းဂန္ေတြကုိ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံမွာေလာက္ မေတြ႕ရေတာ့ပါဘူး။ ဘာေၾကာင့္ တုန္းဆုိေတာ့ အဲဒီ ဂုိဏ္းေတြဟာ တိဘက္မွာ အေျခတည္ၿပီး မဖြံ႕ၿဖိဳးခဲ့တဲ့အတြက္လုိ႔ ယူဆရတယ္။ တိဘက္ မွာ ခၽြင္းခ်က္အေနနဲ႔ ေတြ႕ရတာက သုတၱႏ ၱိကဂုိဏ္းနဲ႔ သဗၺတၳိ၀ါဒဂုိဏ္းရဲ႕ က်မ္းဂန္အခ်ဳိ႕နဲ႔ မူလသဗၺတၳိ၀ါဒဂုိဏ္းရဲ႕ ၀ိနည္းက်မ္း အခ်ဳိ႕ျဖစ္တယ္။ မဟာယာန ဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္းကေတာ့ က်ယ္ျပန္႔တဲ့ အေရွ႕အာရွေဒသတစ္ေလွ်ာက္ျပန္႔ပြားသြားခဲ့တဲ့ အတြက္ ကံေကာင္းတယ္ လုိ႔ ဆုိရမွာျဖစ္တယ္။

သုိ႔ေသာ္လည္း ေထရ၀ါဒ ဗုဒၶ၀ါဒဂုိဏ္းဟာ အိႏၵိယက လာတဲ့အစဥ္အလာအတုိင္း အိႏၵိယ မူလ ဘာသာစကားနဲ႔ ဆက္လက္ သယ္ေဆာင္သြားခဲ့ေပမဲ့ မဟာယာန၀ါဒီ ေတြကေတာ့ သူတုိ႔ရဲ႕ ပိဋကတ္စာေပ ေလ့လာေရးမွာ တ႐ုတ္ဘာသာ၊ သုိ႔မဟုတ္ တိဘက္